Ардын хувьсгалын өлгий нутгаас Аварга тодорлоо. Өөрийн нутаг орон, аймаг сумаас төрсөн аварга арслагн, хүчтэнүүдээрээ бие биендээ илүүрхэх нь манай наадамчдад бол бахархал нь болсон зүйл. Урьдах он жилийн ойн наадмыг хөөн харахул энэхүү аймаг сумын өрсөлдөөнд хэдхэн аймаг илт илүүрхэж ирсэн нь харагдана.

. Анх цэргийн наадам ,дараа нь Улсын баяр наадам ,Монголын Үндэсний их баяр наадам гэх зэргээр нэрлэгдэн  ирсэн наадмуудын хамгийн их тод үлдсэн нь тэгш тоотой ойнуудын наадмын барилдаанууд байдаг байна. Энэхүү баяр цэнгэл наадмын хүчит бөхийн тэгш тоотой ойн барилдаанаар  /10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80 жилийн ойн баяр / начин, заан, арслан, аварга гэсэн монгол үндэсний бөхийн эрхэм дөрвөн цолтон бүгд ээлжлэн түрүүлж ирсэн төдийгүй улсын цолгүй залуу бөх хүртэл түрүүлж, наадамчин түмнээ баясгаж явсан байдаг. Ардын хувьсгалын 10 жилийн ойн баяр наадмаар Булган хангай нутгийн залуу бөх “Хурандаа” хэмээх М.Бэх-Очир түрүүлж арслан, Ардын хувьсгалын 20, 30, 80 жилийн ойн баяр наадмуудаар Булганы Сэлэнгэбүрэнгийн Б.Түвдэндорж, Хөвсгөлийн Цагаан- Үүрийн Ж.Цэвээнравдан, Төв аймгийн Сэргэлэнгийн А.Сүхбат гурав улсын арслан цолтойдоо түрүүлж аварга, 40 жилийн ойн баяр наадмаар Булганы Сайханы С.Цэрэн улсын начин цолтойдоо түрүүлж аварга, 50 жилийн ойн баяр наадмаар Увсын Хяргасын Х.Баянмөнх улсын аварга цолтойдоо түрүүлж дархан аварга, 60 жилийн ойн баяр наадмаар Х.Баянмөнх аварга дахин түрүүлж дархан аварга цолон дээрээ ”Баяр наадмын манлай” чимэг, 70 жилийн ойн баяр наадмаар Увсын Наранбулагийн О.Балжинням улсын заан цолтойдоо түрүүлж арслан цол хүртэж байжээ.

. Дархан аварга Х.Баянмөнх Ардын хувьсгалын 50, 60 жилийн ойн баяр наадмуудаар түрүүлж, түүхт хоёр ойн жилийн наадмыг дараалан манлайлах хувь тохиосон бөх.

. Х.Баян мөнх аварга 48 настайдаа 70 жилийн ойн баяр наадмаар их шөвөгт шалгарч, 58 настайдаа 80 жилийн ойн баяр наадмаар дөрөв давж байв. Дархан аварга Ж.Мөнхбат Ардын хувьсгалын түүхт 40, 50, 60, 70, 80 жилийн ойн таван удаагийн баяр наадмаар барилдаж, түүхт ойн жилийн баяр наадмуудаар хамгийн олон жил зодоглон цол гуншингаа дуудуулж явжээ. /Спортын цонх сэтгүүл. 2011  /

. Улс төрийн сонгуулийн дэжээнд нэг гараад чамгүй амжилт гаргасан Аварга дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ ардын төрийнхөө их баяр наадмыг найман жил дараалан манлайлж, нийт түрүүгээ 12 болгож, баяр наадамтай эн зэрэгцэх даншиг наадмуудын бүх түрүүг авч Шагдарын Намхай, Гэнэнийн Өсөхбаяр хоёр нэрт аваргын даншигийн наадмын дэвжээн дэх амжилтыг ахиулсан монгол бөхийн цадиг түүхэнд мөнхрөн үлдэх дээд амжилтыг тогтоосон алдарт хүчтэнээр бөхийн түүхнээ бичигдэн үлджээ.

. Дээрх бөхийн амжилтыг аймгаар нь харвал  Улсын баяр наадам гэж наадах болсноос хойш 560 гаруй бөх улсын цол хүртсэнээс Улсын наадамд Б.Бат-Эрдэнэ 11, Х.Баянмөнх 10, Б.Түвдэндорж 7, Ж.Мөнхбат 6, Д.Дамдин 5, Д.Цэрэнтогтох 4 удаа тус тус түрүүлж дээд амжилт тогтоогоод байгаа ба хамгийн олон буюу 4 аваргатайгаар Архангай аймаг аваргынхаа тоогоор манлайлдаг аж. Төв, Хөвсгөл аймаг гурван аваргатай, Булган, Өвөрхангай, Увс, Хэнтий аймгууд хоёр аваргатай, Говь-Алтай аймаг нэг аваргатайгаар удаалдаг байна .Харин энэ жилийн дэлгэр сайхан наадмаар  Сэлэнгэчүүд Монгол бөхийн түүхийн алтан сударт тодоос тод  Сэлэнгэ аймгийн  хэмээн цоллуулах  Г.Эрхэмбаяр  гэх аваргатай боллоо.

. Ардын хувьсгалын өлгий  ,амуу тариан далайгаараа бахархдаг Сэлэнгэчүүдийн бахархал түүх нэгээр баяжлаа . Монголын хүчтэнүүд улам олон болог ээ.

.

П.Баяр