2006 оны 9 дүгээр сарын 1-нээс улсын болон хувийн дунд сургуулийн нэг, хоёрдугаар ангид суралцаж буй 110 мянган хүүхдэд тус бүр 300 төгрөгийн өртөгтэй үдийн цай уулгах “Үдийн цай” хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээс хойш таван жилийг ардаа хийжээ. Сайн, муу хэлүүлсээр өдийг хүрсэн “Үдийн цай”-г бүгд “балиашигладаг”, дэмждэг. Гэвч ард түмний дэмжлэгийг авч байгаа “Үдийн цай” үүргээ нэр төртэй биелүүлэлгүй чихнээс байнга хонх муу зуршилтай болсон юм. “Үдийн цай” хөтөлбөр нь дундаж болон эмзэг гэх бүлэгт ордог айлуудын хүүхдүүдийн хувьд үнэхээр боломжийн сайхан “зоог”. Харин баян айлын эрх жаалуудын тухайд үнэхээр байж боломгүй зүйл. Тэгвэл “Үдийн цай” хөтөлбөр томчуудын тухайд аман орсон шар тос л гэсэн үг болж байв. Өөрөөр хэлбэл гар хурууныхаа үзүүрийг хөдөлгөх төдийд л өөрөө гүйгээд ирсэн сул мөнгө юм. Ялангуяа хөдөө орон нутагт “Үдийн цай” хөтөлбөрийн хоолыг хийж, “ходоодоор тоглох” эрхийг авах гэсэн бизнесмэнүүдийн тулаан тухайн үед өрнөж, хаана хэн танилтай байна тэр хүн “Үдийн цай”-ны эрхийг өөрийн нэр болгож чадсан. Эсвэл тухайн сургуулийн захирлын ах дүүс нь тус хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхний жилдээ жипээр гангарч дараа жилээс дахин өөрчлөх болсон нь нийтлэг үзэгдэл болсон юм. Үдийн цай хөтөлбөр анх хэрэгжиж эхлэхдээ нэг хүүхдэд 300 төгрөг төсөвлөж байсан бол дараа нь 400 болсон. Гэвч хүүхдүүдийн идэж ууж байгаа хүнсний зүйлд гарсан өөрчлөлт төдийлөн үгүй. Ёстой л ходоод дүүргэх “хорон” санаа гэхэд хилсдэхээргүй болсон. Жишээ дурьдая. ...Мандалговийн нэгэн дунд сургуулиас хэдэн уут чипс Мэргэжлийн хяналтын байгууллагад хүргэгдэж ирсэн нь бензиний үнэр шингэчихсэн, хугацаа дуусч үйрсэн байлаа. Эдгээр чипсийг эцэг эхчүүд бага ангийн хүүхдүүдийнхээ “Yдийн цай”-наас хураан авчээ. Учир нь сургуулийн захирал нь өөрийн хувийн дэлгүүрээс уг чипсүүдийг сургуульдаа шахсан байжээ. Харин зэргэлдээх сургуулийн хоёрдугаар ангийн сурагч Б хатсан талхны өөдсөн дээр тавьсан гурван хэрчим зайдсыг “Үдийн цай”-наасаа илүүчилж гэртээ авч иржээ. Мөн Өвөрхангай аймгийн нэгэн сургууль хүүхдүүдийн үдийн цайнд жингүй шахам болтлоо хатсан гөөхий өгч байсныг тухайн үед УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү “олзолж” сэтгүүлчдэд үзүүлж байсан юм. Харин хүүхдүүдэд өгч байгаа цайгаа 20 литрийн хуванцар саванд хийж авчран ус асгаж байгаа юм шиг саваар нь тонгойлгож байгаа нь үнэхээр эмгэнэлтэй дүр зураг байлаа. Өнгөрсөн жил Орос III сургуулийн 130 гаруй хүүхэд үдийн цайнд  өгсөн хүнсний бүтээгдэхүүнд хордон эмнэлэгт хүргэгдсэн. Эдгээр хүүхдүүдээс долоо нь маш хүнд хордсон бөгөөд сэхээн амьдруулах тасагт хэвтэн эмчлүүлсэн билээ. Тус сургууль хүүхдүүдийн үдийн цайг бэлтгэх хүнсийг “Дэнжийн 1000” хүнсний зах болон “Барс” худалдааны төвөөс авсан гэж мэдүүлсэн байдаг. Дээрх мэдээлэл гарсны дараахан Баянзүрх дүүргийн 16 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах 53 дугаар сургуулийн 1-5 дугаар ангийн сурагчид үдийн цайнд уусан сүү, аарцнаас хордлол гэх мэдээлэл дахин гарсан. Энэ мэтчилэн “Үдийн цай” тойрсон хордлогын асуудал дуусахгүй. Хэд хоногийн өмнө Мэргэжлийн хяналтын газраас сурагчдын  “Үдийн цай” хөтөлбөрийн хэрэгжилт, сургуулиудын цайны газар, бүтээгдэхүүн ханган нийлүүлж буй аж ахуйн нэгж, байгууллагад  өнгөрсөн сарын 1-нээс 15-ны хооронд хяналт, шалгалт хийжээ. Шалгалтанд 21 аймаг, 172 сум, нийслэл, дүүргийн 460 сургууль, аймгийн Боловсрол соёлын газрууд, хүнсний бүтээгдэхүүн ханган нийлүүлэх 275 аж ахуйн нэгж, 1925 хүн хамрагдсан байна. Хяналт шалгалтаар илэрсэн нийтлэг зөрчил, дутагдлын тухайд “Үдийн цайн”-д сүү цагаан идээ, ногоо, жимс жимсгэнэ, төрөл бүрийн үр тарианы гаралтай бүтээгдэхүүн зэрэг шим тэжээлийн бодис, амин дэм, эрдэс бодисоор баялаг хүнсний бүтээгдэхүүн сонгон үйлдвэрлэлд хэрэглэхгүй, мах, гурил, цагаан будаа, гоймон, төмс зэрэг хязгаарлагдмал, цөөн нэр төрлийн бүтээгдэхүүнээр хоол үйлдвэрлэл явуулдаг, хоолны цэсэнд орсон бүтээгдэхүүний нийц зохицол оновчтой бус, цэсэнд орж байгаа хүнсний бүтээгдэхүүн, хоолны нэр төрөл цөөн, сард ногдох давтамж их байна гэсэн дүгнэлт гарчээ. Харин хямд үнэтэй, баталгаагүй, ходоод дүүргэх зориулаттай бүтээгдэхүүнийг нэг хүүхдэд оногдсон 400 төгрөгтэй холбон тайлбарлсан байна. Тодруулбал, “Үдийн цай” хөтөлбөрийн хүрээнд нэг хүүхдэд 400 төгрөгийн бүтээгдэхүүн ногдож байгаа нь зах зээлийн үнийн өсөлттэй уялдаагүй, бүтээгдэхүүнийг бэлтгэх, боловсруулах түүхий эд, материалын болон тээвэрлэх, түгээх, үйлчилгээний зардал зэрэг тооцогдоогүй нь хямд үнэтэй, баталгаагүй бүтээгдэхүүнийг ханган нийлүүлэх шалтгаан болдог гэжээ. Шалгалтаар нийт 780 зөрчил дутагдал илэрсэнтэй холбогдуулан 134 заалт бүхий 40 улсын байцаагчийн албан шаардлага өгч, 6 цайны газрын үйл ажиллагааг түр хааж, 17 албан тушаалтан, 5 байгууллагад 1,417,600 төгрөгийн шийтгэвэр ногдуулж ажиллажээ. Тухайлбал, Нийслэлд гүйцэтгэлийн хяналтаар албан шаардлагын биелэлт 89.5%, Орхон аймагт өмнөх шалгалтаар илэрсэн зөрчлийн 93.4%, Архангай 82.5% бүрэн арилсан дүнтэй байна. Шалгалтын явцад түүхий эд, бүтээгдэхүүний 45, 2 нэрийн 42000 төгрөгийн бүтээгдэхүүнийг устгасан, арчдас 146 дээж авч шинжлүүлэсэн бөгөөд арчдасны 4,7%-д эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй байна. Түүнчлэн сургуулиудын цайны газрууд хүчин чадлаасаа 1.5 дахин илүү үйлчилгээ явуулдаг, эрүүл ахуйн зохистой дадлын мөрдөлт, хоол үйлдвэрлэлийн технологи, бүтээгдэхүүний баталгаажилтгүй, хадгалалт, тээвэрлэлтийн үеийн горим зөрчигдөх, эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй нөхцөлд үйлдвэрлэл явуулдаг, гар угаах нөхцөлөөр хангагдаагүй, тогооч, үйлчлэгч нарын эрүүл ахуй халдвар хамгааллын дэглэмийн мэдлэг, хандлага хангалтгүй зэрэг нийтлэг зөрчил бүрэн арилахгүй байгаа нь сургуулийн дотоодын болон орон тооны бус зөвлөлийн хяналт хангалтгүй, хоол хүнсээр дамжсан хоолны хордлого, хордлогот халдвар гарах шалтгаан болж байна хэмээн дүгнэжээ. Ж.Хулан