Аравдугаар сарын 27. Энэ өдөр бол эх түүхээ эргэн дурсч, улс гэрээ НҮБ-аар хүлээн зөвшөөрүүлсэн гайхамшигт өдөр. Монголчууд хоёр зууны турш тусгаар тогтнолынхоо төлөө тэмцсэний эцэст 1961 оны энэ өдөр л олон улст Монгол улс хэмээх ариун нандин нэр алдраа баталгаажуулж чадсан юм. Урт удаан жилийн бусдын эрхшээлээс салах гэж тэмцлийн хамгийн оргил үе нь XX зуун байсан. Юу эсийг үзэв дээ. 1911 онд Богд хаанаараа толгойлуулан Манжаас салж өөрийн тусгаар тотнолоо зарласан ч хоёр гүрний шахалтаар цуцлагдаж Хятадын автономит улс болон доромжлогдов.

_

1921 оны хувьсгалаар өөртөө засах эрхээ авсан ч мөн л нэр төдий л байсан. Олон арван эх орончдын цус нулимс энэ зуурт асгарч байлаа. Их хэлмэгдүүлэлтийн он жилүүдэд ч 40 орчим мянган хүнийхээ амь насаар ЗХУ-ын шинэ нийгмийн туршилтын талбар болж, дэлхийн II дайнд тэдний холбоотон болсныхоо хүчинд тусгаар улс болох өн удаан жилийн эх оронч тэмцэл хонгилын үзүүрт сүүмийх гэрэл болон биежсэн.

.

Англи, АНУ, ЗХУ-ын нөлөөгөөр хятадууд Монголын ард нийтийн санал асуулгыг үндэслэн сая нэг хүлээн зөвшөөрөв. Гэлээ гээд биднийг олон улсад биднийг тусгаар улс гэдэгт их л сэжиглэнгүй хандсаар байсан юм. Тусгаар тогтнолын маань эцсийн баталгаа НҮБ-аар хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал болоод байв. Хагас зуун жилийн их гүрнүүдийн шатрын хүү байсаар ирсэн монголчууд энэ хэрээр асар их хохирол амссангы түүхийн будангуй хуудсууд гэрчилнэ.

.

1945 онд дайны дараа бий болсон НҮБ биднийг тийм ч амархан хүлээн зөвшөөрөөгүй юм. Шинэхэн олон улсын “парламентад” Монгол улс элсэх өргөдлөө 1946 онд өгөв. Дэлхий ертөнц социалист, капиталист үзэл сурталд хоёр хуваагдсан хүйтэн дайны жилүүдэд ЗХУ-ын шууд нөлөөн доорх Монголын тусгаар санааг “капиталист” улсуудын хүчтэй хориг нуга дарлаа. Бүтэн 15 жилийн турш монголын дипломатчид ур ухаан, авьаяс чадвараа дайчлан нугаралтгүй зүтгэсээр байсан юм. Хамгийн том хориг Америк, Англи, Франц тэргүүлээд Хятадын зүгээс гарч байсан гэдэг. 1961 оныг хүртэл монголчууд найман удаа НҮБ-д хандсан ч ямагт татгалзсан хариу сонсоно. Тэр бүхэнд хоёр ертөнцийн дундах ашиг сонирхолын зөрчлийн золиос нь Төв Азийн нүүдэлчид болж байлаа. Хүчтэйн өмнөх хүчгүй Монголын эх орончдын зориг зүрх шантраагүй.

.

Ингээд 1961 онд 10 дахь удаагаа НҮБ-д хандав. Энэ хуралдаанд Монгол улсыг төлөөлж Гадаад явдлын яамны орлогч сайд Д.Цэвэгмид тэргүүтэй Б.Жаргалсайхан, Б.Дашцэрэн, Б.Ванчиндорж зэрэг хүмүүс АНУ-ыг зорилоо. Байдаг л арга чаргаа хэрэглэлээ. Олон орны төлөөлөгчдийг өөртөө татахын тулд манай төлөөлөгчид 10-аад хоногийн турш уйгагүй яармайсан гэдэг. Ю.Цэдэнбал дарга төлөөлөгчидтэйгөө байнгын холбоотой байж заавар зөвлөгөөг шөнө оройгүй өгч байсан гэдэг. Ингээд хуралдаан 10-р сарын 25-нд Хятадын төлөөлөгчийг байхгүй байхад нь санал хураалт явууллаа. Австрали, Египет хоёр л түдгэлзлээ. Бусад нь зөвшөөрөв.

.

Ю.Цэдэнбал дарга энэ үед Төрийн ордны зүүн жигүүр дэх ажлынхаа өрөөнд ямар мэдээ ирэхийг хүлээн нойргүй ажиллаж байв. Тусгай утасны шугамаар Вашингтоноос шууд холбогдох дуудлага ирэв. Холбоогоор “Монголыг НҮБ-ын гишүүн болгохыг дэмжсэн зөвлөмжийг Ерөнхий Ассамблейд өгснийг, 1961 оны 10 сарын 27-нд Монгол улс НҮБ-ын гишүүн болж алтан соёбот төрийн далбаа НҮБ-ийн тэнгэрт мандсан”-ыг Цэдэнбал даргад дуулгав. Өвөг дээдсийн 200 гаруй жилийн тусгаар тогтнолын тэмцэл ийнхүү сая л биеллээ олов. Ингэж Монголын тэнгэрт үүрийн туяатай уралдан тусгаар тогтнол маань ирсэн юм. Ю.Цэдэнбал дарга сая л нэг унтаж амрахаар гэрийн зүг явлаа. Гэвч яаж нойр хүрэх билээ.

_

Ийм л аугаа үнэ цэнээр бид тусгаар тогтнолоо дэлхий дахинаар хүлээн зөвшөөрүүлж чадсан юм. харин энэ аугаа өдрийн тухай сүүлийн жилүүдэд цөөн ярих болжээ. Үр хүүхдүүд маань ч тэр бүрий сайн мэдэхгүй байгаад бид л буруутай. Өнөө маргаашийн тулга тойрсон маргаан мэтгэлцээндээ ач холөогдол өгөхөөс бус өөрийг нэг их анзаарахаа больжээ. Дээдсийн амь насаар олдсон энэ өдрийг мартаж боломгүйсэн дээ.

.

Н.Бадамжав