Зонховыг хүний сэтгэл, дотоод ертөнцийг өөрчлөн сайжруулах замаар бүрэн төгс гэгээрэлд хүргэх ганцхан л зорилготой буддын сургаал номлолыг үргэлжлүүлэн баяжуулагч мөн сүм дуган бүтээх төдийгүй гэлүгба /зөв дэг жаяг/-г оруулж түүн доторх бурхан шүтээн, тахил, хурал номын дэг жаяг, лам нарын хувцас өмсгөлийг хэрхэх тухай асуудлыг шийдэн, буддын шашинд өөрчлөлт хийсэн гэдэг. Бидний лам хүн гэдгээр төсөөлдөг Төвд, Монгол лам нарын номын хувцас шар болох, Гигү малгай, овоодой малгай, хэлтгий захтай дээл, орхимж, сөөхий гутал өмсөх зэрэг нь Зонховын үеэс эхлэн баримталсан ёс юм байна. Аливаа цаг үеийн шинэчлэгчид энгийн нэгэн байдаггүйн адил Богд Зонхов ч мөн агуу сэтгэгч, номлогч, зохиогч туурвигч, ер бусын эрдэм оюун төгс нэгэн байж. Зонхов хэмээн алдаршсан Лувсандагвын нэрийг орчуулбал “Саруул ухаант” гэсэн утгатай аж. Шашин номоор бол түүнийг Манзушир бурхны хувилсан дүр бөгөөд олон галвын тэртээ гэгээрэлд хүрсэн ч бодисадвагийн дүрээр энэ ертөнцөд заларсан хэмээн өгүүлжээ. Хөх нууртай залгаа Амдо нутгаас гаралтай түүний эцгийг монгол цусны хүн байсан гэх нь ч бий. Хөх нуур буюу Хятадын Цинхай мужид өдгөө “дээд монголчууд” хэмээх бидний ахан дүүс амьдран суудаг байсан тухай тэмдэглэн хэлж байжээ.
6
Зонхов Амдо нутгийн Цонха хэмээх газар 1357 онд мэндэлжээ. “Цонха” нь төвдөөр “сонгино” гэсэн утга үг агаад нутгийнхаа нэрээр “Зонхов” хэмээн нэрлэгдсэн гэсэн яриа бий. Түүний эцэг Тара Гаче Лүмбум Гэ нь Мэл овгоос угшилтай, баян чинээлэг, буддын шашинд сүсэгтэй нэгэн байж. Мэл овгийнхон дотор эрдэм чадалтай лам хувраг цөөнгүй байсан гэдэг. Эх Шинмо Ачо нь уян зөөлөн сэтгэлтэй, ядарсныг тэтгэдэг, сүсэг бишрэлтэй эгэл бус эмэгтэй байсан гэнэ. Зонхов энэ айлын зургаан хүүгийн дөрөв дэх нь юм. Гал бичин буюу 1356 онд түүний эцэг, эх хоёрт зүүд зөнгөөр дамжин ер бусын олон шинж тэмдгүүд үзэгдсэн гэнэ. Зонховын төрсөн өдрийг тодорхой тогтоох аргагүй боловч билгийн тооллын аравдугаар сарын 20-25 хооронд л төрсөн болов уу гэж таамагладаг.
Зонхов олон зуун шавь нартаа бурхны ном сургаал тавин, лүн, ван хүртээж, аглагт нямба бясалгал үйлдэн, олон зуун сүм дуган бүтээх нөр их ажлыг эхлүүлсэн байна. Зонховын Рэндаваа гэх багшдаа зориулж мөргөл зохион уншсаныг багш нь мөн нэмэн утгажуулж өөрт нь эргүүлж уншсан ба энэ нь өнөөдөр Жанрайсигийн дуган дотор эгшиглэж байдаг “мигзэм” юм байна.
5
Мэгмид зэвий дэрчин Жанрайсэг
6
Дэмид чинбий бамбу Жамбий ян
6
Ганжин хайви зүгжан Зонхово
6
Лувсан дагви шавла Сулвандэв
6
Зонхов олон тооны бүтээл туурвисан бөгөөд хамгийн алдартай нь Ламрим буюу “Бодь мөрийн зэрэг”. Энэ бүтээл нь нийт гурван үндсэн хэсгээс бүтсэн байдаг. Эхлэн гэгээрэгчийн бүлэг нь цааш суралцах, улмаар гэгээрэлд хүрэхийн тулд чухам юу юу мэддэг, чаддаг байх хэрэгтэйг өгүүлэхийн зэрэгцээ хүний сэтгэлийг буяны зам мөрд хандуулахад чиглэгджээ. Өнөө цагийн номоор жишээлэн бүлэглэхэд хэцүү боловч эхний боть нь нийт 16 хэсэгтэй. Үүний дотор багш, шавийн барилдлагаас эхлээд арван цагаан буян, арван хар нүгэл болон үйлийн үрийн талаар нэн ойлгомжтой өгүүлсэн хэсгүүд багтсан байна. Мөн мөргөл, залбирал үйлдэх ёс журам түүний учир шалтгааныг ч дэлгэрэнгүй гаргажээ. Удаах “Улам гэгээрэгчийн бүлэг” нь нөхцөлдөн бүтсэн, харилцан уялдаатай энэ орчлонгийн мөн чанар буюу зовлонгийн учир шалтгаан чухам юунд байгааг илүүтэй өгүүлсэн бол төгсгөлийн “Төгс гэгээрэгчийн бүлэг” нь хувь хүн эзэмшвэл зохих зургаан чанарыг хэрхэн хөгжүүлж өөрийгөө төгөлдөржүүлэх тухайд оршжээ. Энэ зургаан чанарт өнөө үеийн хүний бидний хоосрон буй сэтгэлийн зайг дүүргэх зургаан баримид чанар байгаа мэт санагдана.. Богд зонхов хувь эзэмшшвэл зохих гэдэгт өгөөмөр чанар, ёс суртахуун, тэсвэр тэвчээр, хичээл зүтгэл, сэтгэл төвлөрөл, тайван төлөв болон үлэмж үзэл хэмээн заасан байна.
5
Ухамсарт амьдралынхаа жар орчим жилийг буддын шашинд зориулсан энэ их хүн 1419 онд насан хутаг болжээ. Нэгэн өглөө хуврагийн хувцсаа бүрэн өмсөж, очирт завилгаагаар суун, гүн бясалгалд орсоор 25 хоноход түүний биеэс ер бусын хурц гэрэл цацран, арван зургаан настай мэт харагдсан гэдэг. Энэ өдөр билгийн тооллын өвлийн эхэн сарын 25 байсан бөгөөд түүний гэгээн дурсгалыг хүндэтгэж жил бүр Зулын хорин тавныг тэмдэглэдэг уламжлал тогтсон юм. Богд Зонховын хүн зоны төлөө бүтээсэн ариун үйл хэргийг нь дэвжээх үүдээс эл өдөр сүсэгтэн бүр зул өргөхөөс гадна “Бодь мөрийн зэрэг” номыг уншваас билгийн мэлмий нээгдэх нигууртай аж.
5
Түүнийг насан өөд болсноос хойш 49 хоногийн турш тэнгэрт таван өнгийн солонго татан, дагинасын дуу сонсогдож, цэцгэн хур буусан гэжээ. Зонховын шарилыг алтдан занданшуулж, зүүн хойш харуулан бунхалсан байна.
6
“Бодь мөрийн зэрэг” судрыг унших, тэнд заасныг дагах бүртээ надтай учирч, үгийг минь сонсож байна хэмээн итгэх учиртайг захисан байна.
6
П.Баярхүү /тоймч/
| Уншиж байна |