Дарлагдсан ард бол бизнес эрхлэгчид гэж Ерөнхийлөгч хэлсэн нь энэ цагийн онч мэргэн үг болчихоод байна. Аргагүй хөөрхийс. Төр гэж аймаар мангас байцаагчаа явуулна, хуулиар далайлгана эцэст нь нугаслаад авна даа. Уг нь бол төрийн эд эс болгоныг тэжээж байдаг юм шүү дээ тэд нар чинь. Нэг л данхар тогтолцоо. Хоёр мянган хүнд гуч дөчин төрийн нэр барьсан нөхдүүд үйлчилнэ. Далайлгагч бүхэн өөрийн цалин пүнлүү, хангамжтай. Басхүү өлсөхөд идэх хоол, уруудахад дэмнэх хөрөнгө мөнгийг нь муу нэр луу данстай бизнес эрхлэгчид ил далд үүрнэ. Бүх зүйл төрийн тогтолцооноос үүдээд байгаа юм.

1

Уг нь цэгцлэх гэж нэлээд үзсэн. Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал гэгчийг батлуулаад мөрдөх гэж хичээсэн. Даанч хууль нь гууль болсон нийгмийн сэтгэлзүйн мананд төөрөөд алга болсон.  Монгол улсыг нийтэд нь таван бүс болгож хуваагаад нэг бүс нь хангай, хээр, говьтой байхаар тусгаж билээ. Зөв шийдэл шүү. Хүйтэн сэрүүндээ говь тал руугаа, урин дулаандаа хангай руугаа нүүдэллээд амьдарч байвал хэчнээн тустай. Бэлчээрийн маргаан багасна, зөв зохистой ашиглалт ч бий болно. Тариаланчид, малчдын хооронд өрнөдөг тэмцэл төгсөнө. Хамгийн ашигтай нь төрийн зөв зохион байгуулалт бий болох юм даа. Хоёрхон сумтай аймаг, ганцхан тосгон бүхий засаг захиргааны нэгж төрийн аппаратыг улам бүр нүсэр болгож байна. Тэр бүхэнд зардал өснө. Төрөөс иргэдэд үйлчлэх үйлчилгээний чанар ч саарна.

1

Эцэг өвгөдийн торгон ухаанаар бүтээгдсэн газар нутгийн бүтцийг чиг баримжааг Бүсчилсэн хөгжлийн чиг баримжааг болгосон байдаг. Энэ асуудлын нэг тал. Нөгөө тал нь засаг захиргааны бүтэц, төсөв зардал, хууль сахиулах болон үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, нийтийн аж ахуйг хамтатган аваад үзвэл аливааг дов жалгын үзлээр харахаас илүү томсгож харахын ач тусыг харж болно. Өнөөдөр толгойны өвчин болоод байгаа дотоодын шилжилт хөдөлгөөнийг хазаарлахад ч тус нэмрээ үзүүлнэ. Дов жалга бүрт шахам байгаа засаг даргын ажилгүй, арчаагүй байдлаас илүүтэйгээр бүсийн төв, тулгуур төв, аймгийн төвийг бараадвал юу юугаа нийслэл рүү амьжиргаа хөөж одох нь багасна. Эрдэнэт, Дарханд баруун аймгийнхан, Улаанбаатарт бүх аймгийнхан цуглах болсны шалтгаан ердөө л энэ. Мах, сүү, гурил будааны ченжүүдэд үргэлжид талхиулж байгаагийн гор нь засаг захиргааны энэ тархай байдлаас шалтгаалж байгаа юм шүү дээ.

1

21 аймаг бүрт нийтийн ахуйн үйлчилгээ, худалдаа бэлтгэлийн төв байснаас бүсийн төвүүдэд төвлөрүүлбэл завгай мөртлөө хэт төвлөрсөн улсын төсөвт өгөх ачаалал төдий чинээ багасахсан. Нөгөө талаар иргэдийн амьжиргааг туйлдуулж байдаг стратегийн хүнсний бүтээгдэхүүн болох мах, сүү, гурил, даавуу даалимбаны үнийн хөөрөгдлийг ганзагын худалдаанд тохсоор суучихсан байдал дээрдээд л явчихна. Энгийн малчны хотоос аймаг, тэгээд бүсийн төвөөр дамжаад нийслэлийн зах зээл цаашлаад экспортод нийлүүлэгдэж байвал наанадаж бараа бүтээгдэхүүни үнэ ханш тогтворжиж, хангалт нийлүүлэлтийн хомсдол гарахгүй. Стратегийн бүтээгдэхүүн мах сүү, гурил. Дээр нь малын гаралтай түүхий эд. Уул уурхайн нөхөн сэргээгддэггүй баялгаас илүүтэй байнгын нөхөн сэргээгддэг энэ баялгийн эрэлт нийлүүлтийн урсгалыг чөлөөтэй болгоход засаг захиргааны нэгжийн хуваарилалт хамгийн чухал нь.

1

Төр засаг захиргаагаа эмхлэхийн хажуугаар бий болгох ёстой чухал нь стандарт. Цомхон төр оршихын тулд алив бүхэнд стандарт, хэм хэмжээ тогтоох явдал. Бараа бүтээгдэхүүн, ажлын үнэлэмж гээд үйлдэл болгонд стандарт байх ёстой. Шалгуур нь хүний эрүүл аюулгүй орчинд амар амгалан амьдрах ёстой гэсэн Үндсэн хуулийн тэргүүн зарчим л юм шүү дээ. Төрөөс тогтоосон стандартыг эс биелүүлбэл төсвөөс нэг ч төгрөг өгөхгүй. Өгсөөр байгаад төсөв улайлгасан жишээ өнгөрсөн 20 жилд хэдэн мянгаар тоологдоно. Засаг захиргааны багассан нэгж бүр ЗӨВХӨН СТАНДАРТ-ыг барихад анхаарлаа хандуулах учиртай. Тэгвэл төсвөөс хулгайлахаа болино. Үр ашиггүй бүхнийг цэглэнэ. Төр бүхнийг хийх гэж улайрахаа больж хувийн хэвшлийнхэнд татвар төлөгчдийн мөнгийг өгөөд үр ашгийг нь стандарт хэмжүүрээр шалгаад л гүйцээ. Асуудал засаг захиргааны нэгжийн өөрчлөлт төрийн үйлчилгээний стандарт хоёр хэрхэн уусахаас л шалтгаална даа. Тэр цагт улсын орлогыг бүрдүүлдэг бизнесийн орчныхон уужуу амьсгаа авах байх даа.

1

Н.Бадамжав