Амралтын хоёр өдөр бараг суваг болгоноор МУИС-ийн шинэчлэлийг ярив. Нэгээр нь дэмжиж байгаа нь нөгөөдөхөөр үгүйсгэж буй нь гээд л нэлээд сайн мэтгэлцэж байна. Энэ яриаг сонсч суусан танил маань “МУИС багш нараа л шинэчлэх хэрэгтэй. МУИС-ийн багш нарын 70-80  хувь нь тэтгэврийн насныхан байдаг гэнэ лээ” гэж ихэд мэдэмхийрэв. Нээрээ ч хуучуул цөөнгүй бий санагдана, яг 70-80 хувь гэдгийг нь мэдэхгүй. Эндээс дээд боловсролын салбарт ажиллагсдын насны харьцаа ямар байдаг бол гэсэн бодол төрж, сонирхож үзэв.

6

Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны албан ёсны вэб сайтын мэдээллээр 2012-2013 оны хичээлийн жилд тэтгэврийн насны 588 хүн дээд боловсролын салбарт ажиллаж буй гэсэн судалгаа байна. Захирал 21, дэд захирал 24, харьяа сургуулийн захирал 2, харьяа сургуулийн дэд захирал 1, сургалтын албаны дарга 7, үндсэн багш 484, тэнхимийн эрхлэгч 49 хүн тэтгэвэртээ тогтоолгосон ч ажиллаж байгаа аж. Гавьяаны амралтаа эдэлж байгаа ёстой 600 орчим өвөө, эмээ их дээд сургуулийг удирдаж, багшилж буй гэсэн үг. Зүгээр сууж чадахгүйдээ ажиллаад байна уу эсвэл дээд боловсролын салбар тэднийг нөхөх боловсон хүчингүйдээ ажиллуулаад байна уу? Ямартай ч сүүлийн шалтгаан лав биш байх. Учир нь нэг жилд 30, 40 мянган боловсон хүчин бэлтгэгдэн гарч байгаа. Тэднээс сургуульдаа үлдээд багшиллах хүсэл сонирхолтой хүүхдүүд байж л таараа. Харин тэд сургуулийнхаа боловсон хүчний шаардлагыг хангахгүй байна гэвэл тэр хэрээр чанаргүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг гэсэн үг. Хөгшин залуу хоёрын ажлын дадлага туршлага, чадварыг харьцуулж болохгүй ч цаг үеэ мэдрэхэд залуу толгой илүү сийрэг ажиллаж магадгүй. Аливаа зүйлд эхлэх бас дуусах цэг байдаг нь үнэн. Нас тоо учраас ач холбогдол өгөхөө больё. Харин удирдан зохион байгуулах, хичээл зааж буй арга барилд нь анхаарлаа хандуулаад үзье. Би ч өөрөө өвгөн багшийн шавь байсан учраас бага сага гадарлана. Хэзээ эмхэтгэж боловсруулсан нь мэдэгдэхгүй лекцээр хэдэн арван төгсөлтийнхнийг унтуулна. Өнгөрсөн үеийн түүхийг А, Б-гүй ярьж, соц нийгмийн баримт судалгааг дурдана. Уламжлал бүхэн бидэнд хэрэггүй. Биднийг нэгдүгээр курст ороход уншиж байсан лекц төгсөхөд үг үсгийн зөрөөгүй шинээр орж ирсэн оюутнуудад заагдана. Доод үеийнхэндээ лекцийн дэвтрээ бэлэглэчихэд үнэт өв болно л гэсэн үг. Гайхалтай залгамж халаа.  Харин залуу багш нарын хичээл арай л “хөгжилтэй” шүү. Ядаж л хичээл завсарлах цагийг тэгтлээ хүсэн хүлээдэггүй.

6

Өвгөдийн эзэлсэн бас нэг салбар бол шинжлэх ухаан. Энэ салбарт 300 орчим 60-аас дээш насныхан ажиллаж буй аж. Тэдний 113 нь эрдэм шинжилгээний ажилтан буюу судалгаа шинжилгээ хийгчид гэнэ, шинэ нээлтийн тухай ярихын ч хэрэггүй.  Уг нь Монголын шинжлэх ухааны салбар ягтаа тулчихаагүй. АНУ, Японы шинжлэх ухааны байгууллагын институтыг манай залуу эрдэмтэд удирдаж, монгол хүний оюуны потенциалыг дэлхийд гайхуулж байгаа. Бас гадныхан манай эрдэмтдийн бүтээлээс жилдээ 200 гаруй удаа ишлэл авдаг судалгаа ч бий. Харин дотооддоо бол төрөхдөө л академич байсан мэт аашлах хэдэн өвгөдийн вант улс. Энэ салбарын ихэнх асуудлыг ШУА-ын их чуулган шийдвэрлэдэг. Гэтэл их чуулганы ихэнх гишүүн нь тэтгэврийн насныхан. Цол зэрэг, албан тушаал, ахимаг насны ноёрхол жинхэнэ утгаараа тогтсон салбар. Энд зөвхөн буурал толгойтой академич, доктор профессор л ярьж хэлэх бичигдээгүй хуультай. Залуус дур мэдэн ам нээвэл банга хүртэнэ. Залуу эрдэмтдийн цол зэрэг хамгаалах, нэмэх, албан тушаал ахих зэргээр бүхий л хувь заяа нь өвгөчүүдийн гарт байдаг учраас үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэхээс цэрвэдэг. Шинжлэх ухааны салбарынхан залуусдаа итгэхгүй, боломж олгодоггүй, харин ч нийгмийн идэвх нь суларчихсан тэтгэврийн өвгөн академичиддаа итгэсээр урагшлах замаа аль хэдийнэ мартчихсан ч байж болох.

7

Төрийн соёрхолт хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Жанцанноровоос шинийг хүлээгээд нэмэргүй. 20 жилээс цааш Жанцаннноров, Шарав хоёр хэдий чинээ олон бичнэ тэр хэрээр Морин хуурын чуулга доошоо орно. Энэ бол жам. 60 хүрч байгаа улсын тухайд яриад байна шүү дээ. Биднээс шинэ нээлт хүлээгээд хэрэггүй. Шинэ зүйлийг шинэ хүмүүсээс хүлээж, тэднийг бодлоготойгоор бэлтгэх хэрэгтэй” хэмээн ярьсан.  Хийж бүтээх цагтаа хийсэн, харин одоо халаа өгөх цаг болсныг хэлсэн хэрэг. Үнэн хэрэгтээ өвгөд шинэчлэл хийж, шинийг санаж сэдэх нь юу л бол. Харин дурсамжийн номоо бичиж, ач зээгээ тойруулаад суух нь тэдний насны намбыг илтгэх биз ээ.

.

В.Батцэцэг