Миний мэдэх цаг хугацаанд улс төрийн амьдрал байнгын тэмцэлтэй байсан. Бас тэмцэгчтэй. Айхгүй ч аягүй гэгчээр энэ нь улс төрийн амьдралд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж, зарим асуудалд түлхүүр болсон байх. Хэдийгээр гудамжнаас орилж байсан ч тэмцэгчдийн үг байгаа онох цагтаа оносон. Бүхнийг ийн өнгөрсөн цагт ярьж байгаагийн учир нь өнөөдөр энэ үзэгдэл үгүй болсон. Улс төрийн амьдрал өө сэвгүй болж, иргэдийн амьдрал тэгш дүүрэн болчихсон гэвэл, үгүй. Товчхондоо хэлэх асуудалгүй болсондоо нам жим байгаа юм биш. Харин тэмцэгчид гудамжинд байхаа больсон.

хххх

МоАХ-ны жагсаалаас эхэлсэн улс төрийн тэмцэл 1990 оноос 2012 он хүртэл 22 жилийн турш эрчтэй байсан гэж хэлж болно. Улс төрийн тогтолцоо тайван замаар өөрчлөгдөж, шинэчлэлтийн салхийг сэвэлзүүлсэн энэ тэмцэл дараа дараагийн тэмцэгчдийн замыг зассан. Үүний ачаар Ж.Батзандан, О.Магнай, Г.Баасан нар үгээ хэлэх эрхээ эдэлж, гудамжны улс төрийн төлөөлөл болсон. Араас нь Г.Уянга Д.Батцогт нар Амлалт нэхэх ард түмний холбоо нэрээр гарч ирэн, саарал ордны амьдралыг гаднаас нь дүгнэж эхэлсэн. Мөн Үйлдвэрчний эвлэлийн С.Ганбаатар, З.Баянсэлэнгэ нар ч гудамжинд улс төржиж явсан хүмүүс. Харин өнөөдөр тэд бүгдээрээ төрийн түшээд, зорилгодоо хүрсэн гэсэн үг. Өөрийгөө шүүмжилсэнтэй адил болох учраас төрийн тухай муугаар дуугарах аргагүй. Асуудлыг гаднаас бус дотроос харж яваа тэдэнд чимээгүй байх нь илүү өлзийтэй. Эс бөгөөс Ц.Мөнхбаярын араас аавын хаалга татаж, эсвэл Г.Арслан шиг гудамжинд лааз өшиглөх хувь тавилан угтаж магадгүй.

ааа

Улс төрийн тэмцэл ид өрнөсөн он жилүүдийг харвал МАХН (МАН)-ын ноёрхлын үе байсан. Яг л өнөөгийн АН-ынхан шиг төрийн бүх эрх мэдэл МАХН (МАН)-ын гарт байсан жилүүд. Тэр цаг үеэс тэмцэгчид төрж, тэмцэл өрнөж байсныг эрх баригчид хангалтгүй ажиллаж байсантай холбон тайлбарлаж болно. Өөрөөр хэлбэл, МАХН (МАН)-ынхан ажиллаж чадахгүй, дуугарахаас өөр аргагүй байдалд оруулж байсан учраас л иргэдийн нэг хэсэг нь гудамжинд гарч, эсэргүүцлээ илэрхийлдэг байсан гэж үзэх болох. Гэвч өнөөгийн төр засагт тэр үеэс дээрдээд байх зүйл тун ховор. АН-ын засаглал өндөг шиг өөгүй ажиллаж, иргэдийн амьдрал дээшилж байгаа гэвэл худал. Товчхондоо МАХН (МАН)-ынхан муу ажилласан учраас тэмцэл өрнөж, АН-ынхан гайхамшигтай ажиллаад эсэргүүцэлтэй тулгарахгүй байгаа юм биш. Зөвхөн тэмцэгчдийн амыг таглах АН-ын тактик амжилттай хэрэгжсэнд хамаг учир бий. Долоодугаар сарын 1-нээс хойш АН-д элэг бөөрөөрөө наалдсан хүмүүсийг түлхээгүй нь тэдний өнөөгийн амар амгалангийн эхлэл болсон. Намдаа элсүүлээд зогсохгүй, УИХ-ын гишүүнд нэр дэвших эрхийг нь өгч бат араандаа хийсэн. Заримд нь албан тушаал өгч, амыг нь тагласан. Энэ маягаар сөргөлдөгчгүй болсон эрх баригчдад гудамжнаас шаардлага ирэхгүй нь ойлгомжтой. Нэгэн цагт гудамжинд тэмцэж явсан хүмүүс зөөлөн суудалд дуртай, албан тушаалдаа хайртай эрх мэдэлтнүүд болсон. Тэднээс одоо тэмцлийн ямар нэг хэлбэр битгий хэл тэмцэгчийн үнэр ч үнэртэхгүй.

ааа

Энэ засаглалын үед лав тэмцэгчдийн ам үдээтэй, гудамжны улс төр нам жим байх нь тодорхой болов. Шинээр хэн нэгэн гарч ирдэггүй л юм бол АН-ын эсрэг дуугарах хүн алга. Энэ бүхний эцэст нэг л дүгнэлтийг хийж болно. АН засаглалын гадна байх үед л гудамжны улс төр, тэмцэл хүчээ авдаг. Шалтгаан нь тэмцлээс үүссэн намын үе үеийнхэнд тэмцэх ёстой гэсэн гень дамжиж байдаг. Тэмцэл тэдний мөн чанар ч байж болох.

ааа

В.Хэрлэн