Улс орны эдийн засгийн макро түвшний үзүүлэлт тийм сайнгүй байгаа талаар яригдаж байна. Үүний хажуугаар хувь хүмүүсийн амьдралд буюу микро түвшний гэж болох асуудал бас их байна. Энэ нь их том биш хэдий ч иргэдийн өрхийн  эдийн засгийн хэвийн байдалд сөрөг нөлөө үзүүлсээр байгаа тул дор нуршин бичлээ.

5

Инээд алдаж алхаж байгаад пал хийтэл “шатах” нийтлэг нэг төвөг чирэгдэл бий болоод байгаа. Энэ бол гар утсаа ганц хоромд хаях ба алдах нэг бол эвдэх зэрэг гэнэтийн “гай” юм. Хэсэгхэн зуурт хэн ч биш болж чухал хүмүүс ажил хэргийн нөхдийн утасны дугаар “бүү мэд” болж ажил хэргийн яриа болзоо бүгд нурж эхэлнэ. Бэлтэй ч бай бэлгүй ч ямар нэг байдлаар утас авахгүй л бол байдал бүр л бишдэнэ. Хаясан тохиолдолд утсаа эргүүлж олж авах гэдэг бараг найдалтгүй тул дараагийн утас авах боломж хайж бэл бэнчингээ шавхах замаа бодсон нь зөвдөх юм. Хаясан бол тодорхой дахиад утас авна. Харин унагаах доргиох зэргээр гэмтээчихээд 300 мянгаар авсан утсаа зүгээр хогийн саванд хийчих арай ч хатуудах тул засуулах нь зөв гэнэ. Ингээд аль нэг гар утасны худалдааны төвд та очиж таарна. Тэнд олноороо хүрээлэн суух гар утасны завсар, оношилгоо гэсэн сүржин хаяг даржин чадвартай нөхдүүд таныг  угтана. Голдуу залуучуудаар бүрдэх гар утасны засварчид болон үйлчлүүлэгч нарын хооронд эхэндээ их өвөрмөц итгэлцлийн харьцаа үүсдэг гэж болно. Утсаа засуулахаар очиж буй иргэн хэн гээч ямар чадвар эзэмшсэн мэдлэг чадвартай нөхөрт хэдэн зуун мянган төгрөгийн үнэтэй эд хөрөнгөө итгэн өгч ухуулж байгаагаа асуух ч үгүй. “Энийг засах уу, тэгвэл май үзээд өг”. Энд үйлчлүүлэгчийг буруутгах бас хэцүү.

5

Эгнэн суух олон засварчин нь ямар ААН-ийн харьяалалд байдаг, хэн гэгч болох, ямар сургууль дамжаа мэргэжил чадвартай засварчин болох тухай мэдээлэл огт байдаггүй юм. Түрээслэгч нь ч ийм шаардлага тавьдаггүй гэсэн үг. Батаа, Болдоо гэдэг юм шиг байна, засчихдаг юм шиг байна л гэж багцаалахаас цаашгүй. Хаана ямар дамжаа курс сертификаттай, батламжтайг нь асуух юм бол бараг хөөгдөж гарна. Ер нь гар утасны засварчдаас сайныг нь олох гэдэг тухайн үйлчлүүлэгчийн цэвэр мэдрэмж, ажиглалтын асуудал болсон. Нас зүс, зан харьцаа, дүр байдал яриа хөөрөө, мөн хүн цөөтэй, дараалал багатай байгаа зэрэг нөхцлүүдийг харж байгаад утсаа өгчихнө. Ихэнх тохиолдолд унагаасан доргиосон норгосон, кодыг нь мартсан, дуу дуудлага нь тасалдсан зэрэг хөнгөн оноштой утаснууд засварчдын гарт “мэс ажилбарт” ордог. Эндээс эргэж хэвийн болоод гарч ирэхгүй мажийх утас бас их. Энэ тохиолдолд утасны эзэн засварчин хоёрын дунд баргийн шүүгч тасалж шийдэхэд бэрх маргаан үүснэ. Засварчин анхнаасаа өөр хүн задалчихсан ямбий эвдэрхий утас байсан гэж гүрийнэ. Утасны эзэн зүв зүгээр яриад болоод байсан шинэ утсыг чи чадахгүй байж ухаж байж амыг нь барьчихлаа гэнэ. 33/10 , Galaxy -5 ямар утас байх нь ялгаагүй. Эвдрэл гэмтэлтэй байсан ч хүн бүрийн л утас өөрийнх нь хувьд үнэ цэнэтэй, гэр бүлийнхнийх нь хөдөлмөр хөлс шингэсэн өмч. Одоо цагт android үйлдлийн системтэй буюу ухаалаг утас дор хаяж 100 мянган төгрөгнөөс ярина. Дөнгөж шинээр нь аваад шил нь цуурсан S-4 утсаа засуулахаар өгтөл  бүтэн шилтэй болсон ч эргээд асахгүй болсон талаар гомдоллож байх иргэнтэй  таарч байлаа. Өнөөх засварчин “нэмж өгөөд дэлгэцээ солиул, өөрөөр би энийг чинь яах юм” гэсэн гэнэ. Ингээд 40 мянгаар хийлгэх утасны “мэс ажилбар”-ын үнэ 30 минутын дотор 120 мянга болчихож. Бас задлах явцад алдаа гарч бүх утасных нь дугаар санамж устчихаж. Үүнээс болж алдах ажил чирэгдэл, бусдад эвгүй байдалд орох зэрэг нь юун 120 мянган төгрөг гэдэг болно. Энэ бол нэг л жишээ. Цаана нь гар утсаа засуулах гээд янз бүрээр хохирсон иргэд их бий.

4

Гар утас засдаг “мэргэжилтэн”-г хаана сургаж бэлтгэдэг вэ? Манайд гар утасны баталгаатай баталгаат засварын газар ер нь байгаа юу. Хэдэн жилийн өмнө бол гар утас засварын мэргэжлийн сургалтууд бий болж олон удаагийн намар хаврын төсгөлтөө хийсэн байдаг. Одоо гар утасны завсар үйлчилгээ эрхэлж байгаа залуучууд дотор хэд нь энэхүү сургалт дамжаанд суралцсан, хэд нь нэгийгээ дагаж авьяас овсгоогоороо сурсан болохыг тоолж тогтоодог газрыг нэрлэх хэцүү. Гар утасны засвар эрхэлж байгаа залууст нэг дөрвөлжин зайг түрээсэлж байгаа түрээсийн гэрээнээс өөр хүнд үзүүлэх баталгаа, эрх гэх юм үнэндээ алга. Миний асуусан хэд хэдэн засварчин залуу “засдаг болоод л түрээс төлөөд сууж байгаа ш тээ” гэсэн адилхан хариултыг өгсөн. Хүмүүс яг ингэж боддог. Түрээс төлөөд сууж байгаа юм чинь засч чаддаг гэж бодно. Гэтэл нэг засварчны түрээсийн ширээн дээр хэдэн сонирхогч засварчин эргэлдэн бусдын утсаар дадлага хийж байдаг нь хяналтаас гарсан мэт. Нэг утас үзэж оношлоод ойр зуур гагнах зэрэгт 5-10 минут зориулж дор хаяж 5000 төгрөг авчихдаг гэвэл дажгүй орлоготой ажлын байр юм. Харин ард нь иргэдийн эд хөрөнгийг эвдчихвэл ямар баталгаа өгөх нь эргэлзээтэй. Нэг түрээслэгч засварчин хэдэн хүний утсыг цагаахнаар оролдож эвдчихээд алга болчихвол хохирогч хэнээс мөнгөө нэхэх үү. Хохирлыг нь барагдуулах барьцаа баталгаа түрээслэгчид байгаа юу. Үнэтэй цайтай өчнөөн мэдээлэл санамж хадгалсан утсыг нь засна гэж задлаад цааш харуулчихаад байгаа засварчнаас иргэн ямар замаар хохирлоо төлүүлэх үү. Хэнд хандаж зарга хийх вэ. Иргэний хуулиар уу шийдэх үү, бусдын итгэмжлэгдсэн эд зүйлийг үрэгдүүлсэн гэдэг том зүйл ангиар эрүүгийн хэрэг үүсгэх үү.

5

Гар утсыг оношилдог, засдаг бас эвддэг энэ олон засварчинг цэгцэлж зэрэгжүүлж чаддагийг нь хөгжүүлж, чаддагүйг нь сургаж авахгүй бол хүний гар утсаар гараа угаагчид дэндүү олон болсон тухай иргэд гомдоллож байна. Баталгаат засварын газар гэж ямар газрыг хэлж байна. Лангуу түрээслэн суух сайн дурын засварчдаас яаж баталгаатайг нь сонгож хандах вэ гэсэн асуултад албаныхан тодорхой хариулах хэрэгтэй юм. Хуучин утсыг хооронд нь эвлүүлж сэлбэж босгож барьдаг цаг ард үлдсэн. Өнөөгийн гар утасны засвар гэдэг тохиргоо хийх, жижиг ахуйн гэмтээс үүдсэн эвдрэлийг /унагаах доргиох, усанд норгох зэрэг/ онишилж цэвэрлэх, засах зэрэг хэмжээний үйлчилгээний асуудал болсон.

6

Ер нь бол гар утас хэрэглэгчид бид өдөрт хэдэн зуун саяар олдог үүрэн утасны операторуудаас л баталгаат засварыг шаардах ёстой. Тэдний  үйлчлүүлэгчиддээ хүрч хийж чадахгүй байгаа цоорхой зайг нөхөж ойр зуур засварын үйлчилгээг эрхэлж буй залуусыг буруутгах нь хаашаа ч юм. Эрэлт байвал үйлчилгээ бий болох нь зах зээлийн жам. Гэхдээ таван мянгыг олохын төлөө хүний 500 мянган төгрөгийн эдээр эрсдэл хийх эрх тэдэнд байхгүй гэдгийг ухамсарлах хэрэгтэй юм.

6

Албан ёсны эрхтэй эсэх байтугай хэн гэдэг нь ч үл  мэдэгдэх, дундаа нэг гагнуурын алх, хэмжигч багажтай үймэлдэх гар утасны баталгаат  засварчдыг баталгаажуулж  цэгцлэх ёстой байх.

6

Пүрэвжавын Баярхүү /тоймч/