Бид эдийн засгийн хувьд эмзэг байгаа. Гадаад зах зээлээс хамаарсан нийгэм эдийн засгийн хувиралыг хэрхэн даван туулж яаж өөр дээрээ хэрхэн ашигтайгаар байршуулах вэ гэдэг дээр Засгийн толгой хэрхэн ажиллах вэ. Уул уурхай, ашигт малтмал л гэнэ. Яаж хэрхэн ашиг орлогоо өсгөөд байгаа нь өнөө хүртэл тодорхойгүй. Төр эдийн засгийг ингэж хөгжүүлээд эцсийн бүлэгт өөрөө хавханд орлоо. Хэн манайхыг тоох билээ. Хууль нь байнга өөрчлөгдөж байдаг ийм орчинд хэн найдвараа тавих билээ. Орос Хятад л гэж ширүүхэн ярьдаг боллоо. Үнэндээ зөв. Зүүн хойдын зах зээл рүү гарах гарц, угаас дэлхийн нийтийн зах зээл рүү бид хоёр хөршөөрөө дамжина. Гуравдагч хөршүүд Орос, Хятадын нүүрийг харж байгаа нь өчүүхэн Монголыг тоох шалтгаан тэдэнд бий юу. Өмнөдтэй хорших Орос Алс Дорнодын хязгаараар дэд бүтцээ татахыг чармайж байгаа нь Хятадын л сонирхол. Энэ зуурт Монголын өчүүхэн санал оруулах нь дэлхийн нийт бараа эргэлтийн 10 хувь бидний нутаг дэвсгэрээр дамжих нь. Яваандаа энэ тоо өснө. Далайн тээвэр эрсдэлтэй хийгээд өртөг өндөртэй. Зүүн хойдын эдийн засаг өсч байгаа өнөөгийн нөхцөлд Монгол онцгой биш юмаа гэхэд дагалдах үүрэгтэй. Тэнд хэрэглэгч асар олон. Япон, Солонгос.. гээд л. Үнэт цаасны тэргүүлэгч Токио, Хонконгийн бирж байна. Асар богино хугацаанд эдийн засгийн реформоо аятайхан хийгээд хоёр хөрштэйгөө учир зүйгээ олчихвол хөршүүдээс дамнасан харилцаа бодитой болно.

.

Хоёр хөршөөсөө айсаар ирсэн. Айх ч учиртай. Хэдэн зууны туршид тэд Монголыг халхавч бүс болгон ашигласаар ирсэн. Харин бидэнд сөргүүлээд ашиглах ухаан ямагт байсаар ирсэн. Энэ бол Монгол төрийн ухаан. Энэ ухаан алдраагүй. Бидний цөмийн бүсгүй бүс нутаг, олон улсын хэмжээн дэх төвийг баримталсан үзэл баримтлал, олон тулгуурт гадаад бодлого... Бүгд л тусгаар тогтнол. Эрх чөлөөний Харти байсан. Одоо бид эдийн засгийн хувьд эрх чөлөөт орон болох учиртай. Өмнөд хөршөөс 80 хувь хамааралтай, умардаас 10 хүрэхгүй хувийн хамааралтай эдийн засгаа яаж тэнцүүлэх вэ гэдэг дээр Төр анхаарлаа хандуулах болсон.

.

Эхийг нь эцээхгүй тугалыг тураахгүй гэж дээдэс маань сургажээ. Тэр алтан дунджийн бодлого өнөөдөр бидэнд юу юунаас илүү хэрэгтэй байна. Хоёр нөхөр том наймаа яриад байхаар Монгол гэж нөхөр шавар хаагаад байж болохгүй. Талцаж хэрэлдээд ч нэмэргүй. Гол нь хэнээс хэрхэн ашиг унагаах талаар битүүхэн ярих нь илүү дээрсэн.

.

Хөтөл цементээр Монголоо бүрэн хангана, сэргээгдэх болон дулааны цахилгаан станцаар өөрснийгөө хангах боломж бий гэж мэдэгдэж байна. Сайхан мэдээ. Нэг нь хэрэгжсэн ч нөгөө нь мөнөөх л төрийн босго давахгүй унтарч байна. Нэг нь хувийн хэвшлийнх нөгөө нь төрийнх болохоор тэр шүү дээ. Төр хэзээ ч бизнесмэн байдаггүйн яруу тод илрэл. Бүтээн байгуулалтад оролцож байгаа хятад иргэдийн тоо 30 мянга даваад байна. Хоёр сая төгрөгийн цалинтай. Монголд сайд л биш бол ийм өндөр цалинг хэн ч авахгүй. Монгол залуус гудамжинд үй олноороо лааз өшиглөж байна. Хариулт нь хариуцлагагүй, архи дарсны зөрчилтэй гэх. Гэхдээ л бүхэл бүтэн хорооллыг зөвхөн монголчууд бий болгосон. Одоо хоёр дахь хороолол руу нь орж байна. Баялгийг 100 мянган ажилгүйчүүд бий болгохоос биш гадны өнөөдөр тоологдоод байгаа 30 орчим мянган хятад иргэн бий болгохгүй шүү дээ. Монгол хүн монголдоо үл итгэхүйн шинж хөгжлийг чөдөрлөөд байх шиг. Хямд хүч, мэргэжлийн боловсон хүчин гэж Хөдөлмөрийн яамныхан хэлдэг юм билээ. Мөн горьдов оо. МСҮТ-ийн төгсч байгаа мянга мянган ажилчид, боловсон хүчин хааччихсан юм бэ. 300-500-хан мянган төгрөгийн цалин харуулахаар тэд яаж тогтох болж байна. Хөдөлмөрийн яам нь хөдөлмөрийн зах зээл дээрх эрэлт хэрэгцээгээ олигтой тооцоолохгүй болохоор яаж хөдөлмөрийн зах зээл хангагдах юм бэ.

.

Асар том зах зээлийн үүд нээгдэж байна. Оросоос ирж байгаа, өөрсдөө нэмүү өртөг шингээн экспортлох боломж нээгдээд байхад манайхан дээр доороо хэрэлдээд л суух уу. Ард түмэнд мах сүү хэрэгтэй. Түүнээс илүү өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн хэрэгтэй. Ченжийн гар дамжуулалгүй мах сүүгээ өгдөг, түүхий эд биш нэмүү өртөг шингээгээд гаргачих үйлдвэр, үйлчилгээ... хамгийн гол нь түүнийгээ борлуулчих дэд бүтэц байхад л болмоорсон. Бодох юм их байна гэдэг. Бодлын үзүүр дэх гаргалгаа нэг ч ХЭН НЭГЭН нь зориудаар гацаагаад байх шиг.

.

Н.Бадамжав