Монголын эдийн засаг ашигт малтмалын эрэлт хэрэгцээнээс шалтгаалан ихээхэн томорсон. 10 гаруйхан жилийн тэртээх улсын төсвийг өнөөгийн төсөвтэй харьцуулахад эрс өсч хэдэн арван их наяд төгрөгөөр хэмжигдэх болов. Харин ард иргэдийн орлого амьжиргааны төвшинтэй харьцуулбал урвуу хамааралтай. Баялаг нь иргэддээ наалддаггүй энэ гаж тогтолцоо ашигт малтмалын нөөц ихтэй улс оронд түгээмэл. Баялгийн хараал, голланд өвчинд нэрвэгдсэн улс орны эдийн тогтворгүй болж төрийн суурь ганхдаг. Африкийн олон орноор жишээлэн харахад  баялгийн хараал гэж чухам юу байдгийг төвөггүй ойлгож болно. Манайд яг ийм дүр зургийн анхны хам шинжүүд хэдийн илэрчихээд байна.

1

Ашигт малтмалын нөөцөөс үүссэн гэнэтийн ашиг, гадаадын тусламж хөрөнгө оруулалтын тогтворгүй байдал валютын ханшийг өсгөснөөр бусад салбарын өрсөлдөх чадвар буурч бизнес эрхлэх сонирхолгүй болгож байгаа юм. Уг нь байгалийн баялгаа олж нээх хэрээр энэ нь гадаад валютын их урсгалыг татаж, байгалийн баялгийн үнийн огцом давалгаанд хүч нэмнэсээр, мөн гадаад тусламж, шууд хөрөнгө оруулалтын нөлөөгөөр ямар ч байсан хөгжлийн үр дүнг авчрах ёстой байтал тэгсэнгүй. Эдийн засаг нь сүүлдээ ганцхан уул уурхайгаас хамаарах болж түр зуурын ашиг орлого хөгжлийн ирээдүйн мэлмийг халхална. Дараа нь түүхий эдийн үнэ ханш унахаар томорсон эдийн засгийн өсөлтүүд савангийн хөөс шиг хагарч эхэлнэ. Шатны гишгүүр болгоноор уруудах амархан. Харин өндөр дээрээс унахад хүчтэй өвдөлт мэдрээд зогсохгүй үхэх ч аюултай. Дэлхий даяар эдийн засгийн энэ хачирхалтай үзэгдлийг голланд өвчин гэж 1977 оноос нэршиж иржээ.  1959 онд Нидерландад байгалийн хийн асар том орд газар нээгдсэний дараа үйлдвэрлэлийн салбарын томоохон уналт эхэлжээ. Асар богино хугацааны дотор байгалийн хийнээсээ голландчууд асар их ашиг оллоо. Эдийн засаг мөнгөөр хахаж эхэлсэн. Ажил хийх шаардлагагүй шахам болов. Өвчний хам шинж улам бүр эрчээ авч бусад салбараа татан унагаах болов.

1

Уг нь голланд өвчний аюулыг бууруулахад валютын ханшийг тогтвортой байлгах, үйлдвэрлэлийн салбарын өрсөлдөх чадварыг сайжруулах ёстой байлаа. Гэнэтийн энэ их ашиг орлогыг тусгай сан байгуулан бага багаар хэрэглэх хэрэгтэй байлаа. Харамсалтай нь монголчууд ингэж чадаагүй. Улс төрийн амлалтаар баахан мөнгө бэлнээр тараагаад хад мөргөсөн. Тун удалгүй тусгай сан байгуулсан ч төр нь өөрөө идсээр дансыг нь улаалгасан. Ирээдүйд хэрэглэх мөнгөө баруун солгойгүй хэрэгждэггүй өч төчнөөн хөтөлбөрт зарцуулжээ. Ирээдүйд гэж хадгалж байгаа бол хамгийн гол нь боловсрол дэд бүтцэд зарцуулах ёстой байлаа. Боловсрол бол ирээдүйн хамгийн том баталгаа. Харамсалтай нь олигтой санхүүжилт сүүлийн жилүүдэд хийгдсэнгүй. Иргэдэд зориулан тараасан сар бүрийн 10 мянгаар 30 гаруй мянган залуусыг гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад сургахад элбэг хүрэлцэх байлаа. Идэж уугаад л дууссан. Оюутны 70 мянган төгрөгийг сар бүр олгож байна. Дотоодын их дээд сургуулиудын боловсрол олголт ямар байгаа билээ. Сургалтын материаллаг бааз нь хэр билээ. Төгсөөд дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрөгдөж чаддаг бил үү. Оюутан бүрт сар бүрийн 70 мянга гэдэг асар их мөнгө. Дээд боловсролын гажуудлыг засахад томоохон түлхэц өгөх мөнгө байлаа. Одоо тараагаад дуусч байх шиг байна даа.

1

Монгол шиг өргөн уудам газан нутагтай хүн ам нь сийрэг оршдог оронд дэд бүтцийн найдвартай сүлжээ үүсгэх нь туйлаас чухал. Хөгжлийн маш том баталгаа болох байлаа. Харамсалтай нь цахилгаан станцууд баригдсангүй, авто болон төмөр замын сүлжээ бий болгох ажил яст мэлхийн хурдаар л урагшилж байх юм. Уг нь бидэнд хангалттай мөнгө байсан. Даанч хэрэгжүүлж чадсангүй. Улс төрийн хийрхэл ингэж л эдийн засгийг сөхрүүлж байгаа юм даа. Голландчууд Монголд ирээд зөвлөж байна. Биднийг нэрвэсэн өвчний шинж тэмдэг та бүхэнд байна шүү гээд. Тэд худалдааны салбарыг хөгжүүлэхэд тусгайлсан бодлого хэрэгжүүлжээ. Дараа нь эдийн засгаа төрөлжүүлж эхэлсэн байна. Оёдол, усан онгоц үйлдвэрлэл зэрэг үнэ ханш өндөртэй салбарт байр сууриа аль хэдийнэ эзэлсэн байна. Ердөө 40 мянган ам дөрвөлжин газар нутгаас өндөр өгөөжтэй хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн гарган авахыг зорьсноор Голланд улс хөдөө аж ахуйн салбар нь өндөр хөгжсөн орон болжээ. Өмнөх асуудлаа шийдэхийн тулд төр, хувийн хэвшил нэг ширээний ард сууж, үр дүнтэй бөгөөд хариуцлагатай хамтран ажилласнаас л амжилттай хэрэгжсэн эдгээр бодлого эхэлсэн юм гэж Голландын Засгийн газрын тэргүүн асан хэлсэн байх юм. Манайхан ч яахав нэг чихээрээ оруулаад нөгөө чихээрээ гаргаад хаячихна. Бусдын алдсан алдаан дээрээс суралцалгүй тэр алдааг нь өөрснөө давтаад сууж байдаг нь монголчуудаас өөр бий болов уу даа.

1

Засгийн газар эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэллээ. Оройтсон боловч тун гайгүй хөтөлбөр. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд их мөнгө хэрэгтэй. Уруудаж яваа галт тэргийг зогсоох “стоп крантаа” татаад эхэлчихлээ. Одоо машинист хүний уран жолоодлогоор цамхаг өөд өгсөх учиртай. Түүнд түлш хэрэгтэй. УИХ ниргэсэн хойно нь хариуцлага тооцох нэртэйгээр хашгичих хэрэггүй л болов уу. Мөнгийг нь гаргаад өгчих. Дараа нь тэвчээртэй ажиглая. Асар олон эрсдэл Засгийн газрыг хүлээж байгаа. Өөрөө унасан хүүхэд уйлдаггүй нулимсаа арччихаад л босоод гүйчих урмын үг хэлэхэд юун болохгүй билээ. Өвчин үгдрэхээс нь өмнө эдийн засгаа дархлаажуулах нь өнөөдрийн гол тулгамдсан асуудал болоод байна.

1

Н.Бадамжав