Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн  10-аад жилийн өмнө удирдаж байсан МХЕГ нь авлигын үүр уурхай болж, газрын даргын оймсноос нь эхлээд ажлын байр, гэрээс нь авлигын мөнгө гарч, нэг тэрбум төгрөгт хүрсэнийг тухайн үеийн ЗГХЭГ-ын даргын чихэнд хүрээгүй гэвэл хэн ч итгэхгүй. Эдүгээ тэрбум төгрөгийн авлига авсан МХЕГ-ын албан тушаалтнуудын хэрэг нэгэнтээ шийдвэрлэгдэн хаагдсан.  Парламент хуулийг эргэн харж, хөөн хэлэлцэх хугацааг өөрчилсөн ч хууль ухарч үйлчлэхгүй гэх үгээр ам таглах биз.

Манай Улс хэн ч ороод үзсэн  бахархам сайхан “Байгалийн түүхийн музей”-тэй байлаа. Гадаад, дотоодынхны  нүдийг  баясгадаг ганц төв  нь  байв.

10 мянган төгрөг хулгайлаад 10 жилийн, 60 мянган төгрөгийн хохирол учруулсан хүү 12 жил ял авсан хэрэг гарч байсан. Санаатай, санамсаргүй хичнээн олон аавын хүү халаасны хулгайн хэргээр торны цаана амьдралын алдаж байгааг таашгүй. Гэтэл тэрбум тэрбумаар нь авлига аваад хуулийн “хамгаалалт”-д орж, 40 сая төгрөгөөр торгуулаад өнгөрч байгаа тэнцвэргүй шийтгэл үргэлжилсээр байх уу.

Өнгөрсөн долоо хоногт хийсэн хэлэлцүүлгийн үеэр улс төрийн 14 нам саналаа хүргүүлсэн. Дээр УИХ дахь сөрөг хүчин АН-аас өөрсдийн саналаа хүргүүлэхээр байгаа. Ингээд тооцохооор Үндсэн хуулийн энэ удаагийн өөрчлөлт шинэчилсэн хэмжээнд хүрэхээр саналыг талууд гаргаж байгаа ч хууль тогтоогчид нэмэлт өөрчлөлт оруулах хувьд “барих” байр сууриа илэрхийлж байгаа юм.

Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэж сонгуульд ялсан нам болгон ярьдаг. Ард түмэн “Бидний  амьдралыг дээшлүүлэх ямар зүйл заалт оруулах бол” гэж хүлээдэг. Энэ удаа ч гэсэн ийм л яриа, хүлээлт Тавдугаар Үндсэн хуулийн оршил болж байна.

Монгол бөхийн цагаан хийморь хэмээн сүсэглэж түрүүлсэн бөхийг түмнээс дээгүүр өргөмжилж элдэв чимэг, эд хөрөнгө, эрх мэдэл “амладаг” уламжлал тогтсон. Тэгвэл бид хүний төлөө хийсэн үйлийг нь хүндэлж аврагчдынхаа амьдрал ахуйд санаа тавихад буруу нь үгүй л дээ.

Эрх баригчид Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төслийг үнэмлэхүй олонхидоо эрдэж, Ерөнхийлөгч болон АН, МАХН-ын эсэргүүцэл дор дангаараа хэлэлцэн баталж, сонгуулийн жилийн өмнө улс төрийн эрсдэл хийхгүй нь тодорхой. Сөрөг хүчин АН-ын хувьд эрх баригчдыг дэмжиж ирэх сонгуулийн рейтэнгээ унагаах үйлдэл гаргахгүй. Тиймээс л эрх баригчдад Ерөнхийлөгчтэй тохироо хийхээс өөр гарцгүйгээс гадна АН ч Ерөнхийлөгчтэй гар нийлж ажиллах улс төрийн хайлчилбарт ороод байгаа. Харин Ерөнхийлөгчийн зүгээс энэ алтан боломжийг ашиглаж, Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах, эрс шинэчлэл хийх бодлогоо хэрэгжүүлэхээр  хуулийн төсөл өргөн барих нь. Энэ үед Ерөнхийлөгчид "Ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч" гэдгийг нь өдөр бүр сануулахад илүүдэхгүй

Нийгмийн аль ч салбарт гарч байгаа өөрчлөлтийг дагаад шинэ хэллэг, хэлц үг шинээр бий болж байдаг л даа. Тэр дотор өнөөгийн улс төрд популизмдах буюу “попордох”  гэсэн үг нэмэгдэж үүнийг өөрийхөө үнэн нүүр царайг харуулах зэвсэг болгогчид цөөнгүй болоод байна.

Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөлд Ерөнхийлөгчийн ирүүлэх санал олны анхаарлыг татаж байгаа. Учир нь хэлэлцүүлэг эхлэх үед “Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг нэмэгдүүлж, одоогийн Ерөнхийлөгч 14 жил эрхээ эдлэх нь” гэсэн бор шувуу ниссэн. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зүгээс эрс шинэчлэл хийхийг чуулганы индрээс илэрхийлж байсан. Тэгвэл наадмын дараагаар Ерөнхйилөгчийн  эрс шинэчлэлийн уриалга Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах түүний байр сууриар илэрхийлэгдэнэ.

Үнэмлэхүй олонхи ирцээ бүрдүүлэн эцэг хуульд өөрчлөлт оруулах эрх нь байгаа ч нийгмийн зөвшлцлийн, ард түмний санал асуулгаар шийдэгдэх суурь хуульд бусдын эрхийг хүндэтгэх улс төрийн нөхцөл үүсээд байгаа нь үнэн. Тиймээс л Ерөнхийлөгчийн татгалзахын аргагүй санал эрх баригчдийг толгой дохиход хүргэсэн. 

Манай төв цэнгэлдэх хүрээлэн 13 500 хүний суудалтай учраас наадмын нээлт үзэх хүсэлтээ илэрхийлсэн 10 000 жуулчны 6500 нь стадион тойрон алхах нь. Хүсэлтээ илэрхийлсэн 10 000 жуулчинд тасалбар өгчихвөл монголчууд үндэсний баяр наадмаа үзэж чадахгүй болчихно.

Үндсэндээ 2015 онд томилогдож байсан Элчин сайд нарын бүрэн эрхийг хугацаа дууссан ч томилгоо хүлээгдэж буй асуудал бий. Мөн түүний араас  2016 онд томилогдож байсан Элчин сайд нарыг энэ жилдээ татаж, орны хүнийг явуулах учиртай.

М.Энхсайхан 2013 онд “ТЭЗҮ-гүйгээр төмөр замын далан шороо овоолж болохгүй шүү дээ” гэж хэлээд, ажлаасаа халагдаж байв. Одоогийн Ерөнхийлөгчид хаяглагддаг “овоолсон шороо” болсон 280 сая ам.долларын хохирлыг хэн барагдуулах вэ гэсэн асуулт үргэлжилсээр байдаг.  

Олон нийтийн тухайд ч цаг үеийн шаардлагаар Үндсэн хуулиндаа өөрчлөлт оруулж, парламентын засаглалаа сайжруулахыг дэмжиж байгаагаас бус Ерөнхийлөгчийн засаглалын тухайд мөрөөдөө ч үгүй. Харин ч одоогийн УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх, хоёр танхимтай болох асуудал олон нийт өөрсдийн байр сууриа хэлж, зарим нь дэмждэг.

Том бие, өндөр цолондоо аархсан хэдэн залуус увайгүй зан, овлигогүй үйлдлээрээ наадмын дэвжээ, бөхийн өргөөнд үзэгч олныг доромжилж, өөрсдийгөө гутаадаг болоод удлаа. Унасан нэг нь тахимаа өгөхгүй, уурлаж зогсохоос эхлээд давсан бөхөө барьж аваад зодох нь энүүхний асуудал болсон энэ цагийн бөхчүүдээс өнө эртний түүхтэй үндэсний бөхийн барилдаанаа аврах хэмжээний аюул тулгараад байгааг тэд өөрсдөө ч мэдээгүй биз.

Гэхдээ тогтоол гарлаа гээд хүмүүс шууд гялгар уутыг хэрэглэхээ болихгүй. Одоо харьцангуй хэрэглээ нь багассан гэж бид харж байна. Хэрэгжилт аажмаар үр дүнгээ өгсөөр байна.

Цаг хугацааны хуваарьтай нөхөн сонгууль явуулах УИХ-ын тогтоол эдүгээ хүчингүй болсон. Энэ удаад парламент олон нийтэд “хууль зөрчсөн тогтоол батлаагүй” гэдгээ л харуулах гэснээс бус нөхөн сонгууль явуулж, орон гарсан суудлаа нөхөн, цаашлаад төрд төлөөлөлгүй байгаа Хэнтийчүүдийг бодолцсон гэвэл гэж бүүр ч саналтгүй. Хуулиараа намар нөхөн сонгууль явуулах нэг боломж байгаа ч шийдвэр гаргах эсэхийг эрх баригчид, тэр дундаа парламентын гаднах, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх мэднэ.

Ц.Элбэгдорж гэх улс төрч Ч.Сайханбилэгийг дэмжиж, түлхэж байж шийдвэр гаргуулсан юм бол, сайд асан Ж.Эрдэнэбат, Д.Эрдэнэбат, Б.Болор нарын улс төрчид шийдвэр гаргалтад оролцсон, хамжсан юм бол тэд л буруутай, тэд хариуцлагаа үүрэх ёстой.

Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн нэг дэх хэлэлцүүлэг УИХ-аар явагдаж байна. Ерөнхийлөгчийн эсэргүүцэл, сөрөг хүчингүй хурал хаялт дор эхлүүлсэн эрх баригчдын Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн хэлэлцүүлэг цаашид хэрхэн үргэлжлэх, ард нийтийн санал асуулга хэрхэн гарахыг ажиглах үлдлээ.

АН-ын зөвлөлийн долоон гишүүн парламентад өөр өөрийн байр сууриа илэрхийлж үг хэлэх эсвэл хуралдааныг орхиж гарах гэсэн хоёрхон сонголттой болсон. Эрх баригчдад нөлөөлөх чадамжгүй, ядаж л завсарлага авах эрхгүй.