“Саяхан л шүүгчийн туслах хийгээд гүйж явсан даа. Хэдий нь 17 жил өнгөрчихөж ээ” гэж уяралтайхан өгүүлснээ өнгөрч одсон олон өдрийг товчлох мэт тэр санаа алдав.

Н.Номтойбаяр зургаан сарын турш чимээгүй байснаа өнгөрсөн долоо хоногт 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 21-нд твиттертээ энэ хэргийн талаар Мөрдөн байцаах албаны даргад гаргасан хүсэлтээ нийтэд дэлгэж, нэлээд дуулиантай “жиргэсэн” юм. Үүнээс өмнө Н.Номтойбаярыг Г.Батхүү агсны хэрэгт яллагдагчаар татсан гэх мэдээлэл цацагдаад хэд хонож байв.

2016 оны УИХ-ын сонгуулиас өмнөхөн нийтэд ил болсон 60 тэрбумын бичлэг гэж бий. Энэ бол тухайн үед МАН-ыг удирдаж байсан эрхмүүдийн оролцсон ёс зүйн машид зөрчилтэй яриа хөөрөө, уулзалтын бичлэг байлаа.

Өнөөдөр УДШ-д бүртгэлтэй 35 улс төрийн хүчин байна.  Харин олон нийтийн тухайд парламентад суудалтай улс төрийн хүчнүүдээс бусад намуудын үйл ажиллагаа байтугай заримынх нь нэрийг нь ч сонсоогүй. Сонгогчид бодлого, мөрийн хөтөлбөрт нь тодорхой улс төрийн хүчнийг төрд төлөөллөөрөө сонгодог. Түүнээс бус  төрийн индэрийг хошин шогийн тайз болгохыг хэнд ч үл зөвшөөрдөг. “Ард түмэн бол цагаан цаас” гэсэн сэтгэлгээгээ улс төрийн намууд өөрчлөх цаг болсон.

Цагдаа олон нийтийн амгалан тайван байдлын төлөө цаг наргүй ажиллах ёстой. Гэхдээ тэдний ард өглөө хүүхдээ хэн цэцэрлэг, сургуульд хүргэх, орой хэн авах, эхнэр орой ямар хоол хийх, байрны зээлээ хэрхэх тухай бодол аргамжсан миний л адил ХҮН яваа.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг бүрэлдэхүүнийг “100 хувь давхар дээл”-тэй байхыг дэмжсэн. Өнөөдрийн Засгийн газар Ерөнхий сайд нь гаднаас томилогдсон “дан дээл”-тэй,  бусад сайд нар 100 хувь “давхар дээл”-тэй. Басхүү Ерөнхийлөгч тухайн үед Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд сайдаар ажиллаж байхдаа ч “давхар дээл”-тэй сайд байсныг хэн бүхэн мэдэж байгаа.

Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулан баталсан нь  энэ парламентын үндсэн ажил, МАН-ын амлалтын нэг хэсэг хэдий ч түүхийн хуудсанд тодотгон бичигдэх үйл явц гэдэгтэй маргах нэгэн байхгүй. Хууль санаачлагчид Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн хэлэлцүүлгийг орон даяар зохин байгуулж, зөвлөлдөх уулзалт хийж бүхий л салбарын төлөөллийг хамруулсан, хагас сая давсан иргэнээс санал авсан гэж байгаа. Гэвч Үндсэн хуульд ямар өөрчлөлт орсныг иргэд өнөөдөр  ч асуусаар байгаа нь үнэн.

УИХ шинэ Үндсэн хуулиндаа 20 жилийн дараа хоёр дахь өөрчлөлтийг хийлээ. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж баталсан нь энэ парламентын түүхэн шийдвэр юм. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрийн 12.00 цагаас эхлэн улс орон даяар дагаж мөрдөх юм. 

УИХ 2020 оны улсын төсвийг баталлаа. 2020 онд орлогыг 11.7 их наяд, зарлагыг 13,8 их наяд, төсвийн нийт тэнцвэржүүлсэн тэнцлийн алдагдлыг 2.7 их наяд төгрөг байхаар тус тус байхаар төсөвлөжээ. Ирэх онд Сангийн сайд хамгийн их буюа 3 их наяд, 115 тэрбум 628 сая төгрөг захиран зарцуулах бол хамгийн бага нь ЕТГ-ын дарга 6 тэрбум 438,6 сая, УИХ-ын дарга 46 тэрбум 824 сая, 42 тэрбум 914.4 сая төгрөгийг тус тус зарцуулахаар тусгажээ.

ҮХЦ-ийн дарга Д.Одбаяр онгоцны үйлчлэгч эмэгтэйд бэлгийн дарамт үзүүлсэн хэргээр БНСУ-ын хуулийн байгууллагад шалгагдаж байна. Түүнээс өнгөрсөн долоо хоногт байцаалт авч, 10 хоногийн хугацаатай хилийн хориг тавьсан.  Хоригийн хугацаа ирэх баасан гаригт дуусах бөгөөд Д.Одбаярыг зохих хэмжээний торгуулиа төлөөд эх орондоо ирнэ гэсэн мэдээлэл бий.

УИХ-ын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах саналыг эцэг хуулиндаа тусгахаар боллоо. Улс төрийн хүрээнд гишүүдийн тоог 99 болгох нь гэсэн мессэж тархсан. Ингэхдээ 23 нь намын жагсаалтаар, 76 нь тойргоос нэр дэвшин сонгогдох хувилбар яригдаж байна.

Ирэх оны төсөв эрх баригч хүчин МАН амлалтаа биелүүлэхээр үргэлгэн авирлаж байгаа ч үнэн ч хөөсөрсөн төсвийг эдийн засаг даах эсэх нь эргэлзээтэй, иргэдийн нуруун дээрх ачаа л нэмэгдсээр байгаа юм. Тэгээд ч эрх баригчдад ирэх сонгууль чухал болохоос төсвийн алдагдалтай батлах эсэх падгүй болсон.

МАН мөрийн хөтөлбөртөө “Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг ард нийтээр хэлэлцэн батална” гэж амлаж, АН “Ард нийтийн санал асуулга явуулж Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт хийнэ” гэж шаардсаар ирсэн. Амлалт, шаардлага хоёр агаар нэгэн ч эдүгээ хэрэгжүүлэх асуудал гацаанд орж, Үндсэн хуулийн төслийн гуравдугаар хэлэлцүүлэгт бэлтгэж байгаа.

Хамгийн чухал нь дахин хэзээ ч төрийн албанд ойртуулахгүй байх зохицуулалт туйлын хэрэгтэй. Гэмт хэрэг хийсэн, хууль зөрчсөн дарга төрийн нэг албанаас нөгөө алба руу шилждэг увайгүй гажиг тогтолцоог халаагүй цагт монгол төр цэвэрлэгдэхгүй.

Их уурхайн ажил эд өрнөж байсан он жилүүдийнх гэх юу ч үлдээгүй, хэзээд л ийм байсан мэт анир буйдхан алсаас ээж, хүү хоёр шуудай нүүрс дамжилж яваа нь улирч одсон цаг аясад "унтраагүй" уурхайн үлдсэн ганц үнэн гэлтэй...

Хэрвээ эрх баригчид түмний хүүхдийг бодсон бол бүрэн эрхээ авахтай зэрэгцээд хэрэгжүүлж эхлэх боломж байсан. Гэвч ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд өөрсдийн ургал зардлыг хэмжээгүй, төсвийн сахилга батыг “Хүүхдийн мөнгө”-н дээр ч барьсан. Тэгээд ч 180,9 тэрбум гэх дүн нь том сонсогдож байгаа ч нэг хүүхдэд ногдох “Үдийн цай”-ны тариф 600 төгрөг байсныг 900 болгож, 300 төгрөгөөр, цэцэрлэгийн хоол 1650 төгрөг байсныг 2475 болгож 850 төгрөгөөр, дотуур байрны хоол 2315 төгрөг байсныг 3472 болгож 1157 төгрөгөөр л тус тус нэмж байна.

Ирэх оны улсын төсөв, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, үргэлжлүүлээд Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулах эсэх гээд цаг хугацаатай шийдэх асуудлын өмнө УИХ тулж ирээд байна. Хааны алба халаатай, эзний алба ээлжтэйг эрх баригчдад цаг хугацаа сануулж, ирэх сонгуулийн жил хаяанд  ирлээ. 

Утааны асуудал улс орны эрх ашиг гэхээсээ илүү намуудын хувьд улс төрийн тоглолт хийх нэг сэдэв болсоор ирсэн.   Одоо ч энэ асуудал үргэлжилж байна.   МАН –ын зүгээс нийслэлд түүхий  нүүрс оруулахыг хориглож, шахмал түлш үйлдвэрлэж, нийлүүлэх аргыг сонгон хэрэгжүүлж байна.  Энэ асуудал дээр алдаа оноо байгаа нь үнэн.  Гэхдээ гадаа дулаахан болоод ч тэр үү утаа нэлээд багасчээ.  Гэхдээ АН-ын зүгээс МАН-ын хэрэгжүүлж байгаа агаарын бохирдлыг бууруулах шахмал түлшний аргыг төдийлөн сайшаахгүй байгаа.

Үндсэн хуулийн цэцийн нэр хүнд унасан нь үнэн.  Гэхдээ одоогийн Цэцийг хэн бий болгосон гэхээр улстөрчид өөрсдөө юм. Парламент Ерөнхийлөгчтэй “тохиролцож” байж, өөрсдөө кноп дарж, дэмжиж, томилсон хүмүүстээ өнөөдөр чадуулчихаад л “чарлаж”суугаа хэрэг. 

ҮХЦ улстөржсөн газар, улстөрийн томилгоотой, аль нэг нам, хэн нэг гишүүнд үйлчилж байна гэсэн шүүмжлэл өрнөж байна. Өнөөдрийн ҮХЦ-ийн даргаас эхлээд гишүүд энэ парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд томилогдсон. Аль нэг нам, хэн нэг улстөрчдөд үйлчилсэн гэвэл эрх баригчдад овоглогдохоор байгаа. Тиймээс энэ удаагийн шийдвэрээр Цэц буруутгагдлаа ч  өөдөө хаясан чулуу өөрсдөд дээр нь унаж байгаа. Тиймээс нөхцөл байдлыг урьдчилан мэдсээр байж, Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар аюулын дохио мэт хүлээж авч, матрын нулимс унаган олон нийтийн зэвүү дургүй хоёрыг зэрэг хүргэв.