Улс төрийн хүчин,  бүлэглэлүүд энд тэнд нам эвсэж, сэм хуйвалдсан өдрүүд үргэлжилж байна. Хаврын ээлжит  чуулган нээгдэхтэй зэрэгцээд тэд ичээнээсээ гарч,  жагсаал цуглаан өрнүүлэн, чанга дуугаар ард түмнийг төлөөлөн эрх баригчдад шаардлага мэдэгдэл хүргүүлж, сануулга өгнө.

Энэ жилийн хаврын улс төр Ерөнхийлөгчийн сонгуультай давхцаад ширүүхэн өрнөх биз. Тэр дундаа гудамжны улс төр давамгайлж магадгүй. Учир нь УИХ-д  нэг нам үнэмлэхүй олонхи болсон энэ үед парламентад суудалгүй улс төрийн хүчнүүд нэгдэж, эрх баригчид руу чиглэсэн жагсаал цуглаан хийх нь элбэг байдаг.

Намрын ээлжит чуулганаа завсарлуулсан эрх баригчид ээлжит бус чуулганыг хуралдуулж, энэ оны төсвийг тодотгох төлөвлөгөөтэй байсан ч хойшлуулсан. Чуулган завсарласны дараагаар гишүүд тойрогтоо ажиллаад, ирц бүрдэхгүй байсан шалтаг тоочиж байгаа хэдий ч шалтгаан нь өөр л дөө.  Эдийн засгаа сэргээхээр ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдаж, төсвийн сахилга батыг хангаж, хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдах шийдэлд эрх баригчид хүрээд байгаа. Харин уг хөтөлбөрт хамрагдахын тулд  зарим төрлийн татварийг нэмж, зарлагаа багасахаар болсон. Өнгөрсөн 7 хоногт өргөн барьсан  энэ оны төсвийн тодотголын төсөлд 6 төрлийн татварыг нэмэгдүүлж, орлого бүрдүүлэхээр тусгасан байлаа.  Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн жил давхцаагүй бол эрх баригчид энэ оны төсвийг ээлжит бус чуулганаа хуралдуулан тодотгож, ОУВС-гийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх эхлэлээ тавьчихаар хугацаа байсан. Гэвч тэдний өмнө Ерөнхийлөгчийн сонгууль угтсан болгоомжлол байсан болохоос чуулганы хуралдааны ирц бүрдэхгүй гэж асуудал байхгүй.

Засгийн газраас төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх хүрээнд  Архи, тамхины онцгой албан татвар, импортын тамхины гаалийн албан татварыг нэмэгдүүлнэ.  Автобензин, дизелийн түлшний онцгой албан татварыг хуульд заасан хязгаарт багтаан нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Суудлын автомашины онцгой албан татварыг нэмэгдүүлж,  Хувь хүний орлогын албан татварыг шатлалтай болгох юм.  Хадгаламжийн хүүгийн орлогод татвар ногдуулж эхэлнэ.  Нийгмийн даатгалын сангийн шимтгэлийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авна гэж тооцсон. Харин Засгийн газраас авч хэрэгжүүлэх энэ заалтууд парламентаар дэмжигдэх үү гэдэг асуудал болоод байгаа. Хэдийгээр Сангийн сайд  Б.Чойжилсүрэн УИХ дахь намын бүлгийн гишүүддээ танилцуулсан гэж байгаа  олонхийн дэмжлэг авахад эрсдэлтэй.  Өнгөрсөн УИХ-ын сонгууль 76 жижиг тойргоор явагдсан. Гишүүд эдүгээ намрын чуулганы хугацаанд тойрогтоо ажиллан, иргэдтэй уулзаж, үгийг нь дайгаад ирж яваа.  Жагсаалтаад парламентад орж ирсэн гишүүдийн хувьд асуудал өөрөөр яригддаг байсан бол тойргоос сонгогдсон түшээд иргэдийн үгийг төрд уламжилдаг. Тиймээс сонгогч, иргэд татвар нэмж, цалин хасахыг дэмжсэн гэж ширэн царайлаад суух төрийн элч байхгүй биз. Үүнтэй зэрэгцээд энэ оны төсвийн тодотголын төслийн хэлэлцүүлгийн үеэр гишүүдийн дунд ихээхэн маргаан өрнөнө.  Ер нь Сангийн сайд намаа биш улсаа бодож ажиллаж байгаагаа хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа дурдсан. Тэгүүл  УИХ-ын гишүүд намаа ч, сонгогчдоо ч бодохоор аргагүй шийдлийн өмнө ирээд байна. Татвар нэмж, хүүхдийн мөнгө олгож байгаа зорилтот бүлгийнхнийг хасна гэдэг намд ч, өөрсдөд нь ч сөрөг нөлөөтэй.  Улсаа бодоод дээрх шийдвэрийг гаргалаа гэхэд наанадаж Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгааны үеэр  эрх баригчдын эсрэг “МАН жил хүрэхгүйн хугацаанд ард түмний татварыг нэмж, хүүхдүүдүүдийг дахин дахин ялгаварлав” гээд л сөрөг хүчнүүд пиардана.

Энэ эсэргүүцлийн сценари хаврын чуулганы нээлттэй зэрэгцээд өрнөх биз.  Улсын төсвийг дөрвөн хэлэлцүүлэг дамжин өрнөдөг. Эхний ээлжинд хэлэлцэх эсэхийг нь  сөрөг хүчин эрх баригчидтай нийлээд дэмжлээ гэж бодъё. Тэгүүл анхны хэлэлцүүлгийн үеэс сөрөг хүчин төсвийн төслийн  зүйл заалт бүрээр завсарлага авах магадлалтай. Тухайлбал дээрх орлого бүрдүүлэхтэй холбоотой 6 төрлийн татварын арга хэмжээг эсэргүүцсэн байр сууриа илэрхийлж, сөрөг хүчин АН 5 хоногийн завсарлага авна. Хэрэвзээ тэдний эсэргүүцсэн санал дэмжигдэхгүй бол хуралдааныг орхин гарна. Ингэлээ гээд хуралдааны ирц бүрдэхгүй байх асуудал эрх баригчдад тулгарахгүй. Гэхдээ сөрөг хүчин эсэргүүцэн хурал хаяж гарахад олонхиороо түрүү барьж, төсвийг хэлэлцэн баталлаа хэмээх дараагийн сорилттой тулгарна.  Энэ мэт сөрөг хүчний зүгээс ирэх тулгалт, шаардлагыг эрх баригчид мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. Гэвч тэд айх байтугай аягүйтэхгүй. Харин Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр сонгогчдын санал эсрэг хөдлөх вий гэхээс эрх баригчид туйлын болгоомжилж буй. Тиймээс ч энэ оны төсвийн тодотгол хийгээд ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдах асуудлыг хойшлуулж,  гарц хайн, цаг хожиж байна.

Улс төрд зөвхөн эрх ашиг л үйлчилдэг. Эрх баригчид намаа бодохоос манийг бодно гэвэл том эндүүрэл.

Н.Энхлэн