90- д оны залуучууд хоёр том боловсролтой.

Нэг нь тухайн үеийн соц нийгмийн үзэл сурталжсан ч гэлээ зарчимтай ёс зүйтэй боловсрол, нөгөө нь зах зээлийн эдийн засагт амьдарч сурсан амьдарлын дээд сургуулийн эчнээ диплом.

90- оныхон урд нь юу байна туулаад л гарах ганцхан сонголт байлаа. Сурах боловсрох, ажлын байр шаардах энэ тэр ямарч боломж байсангүй. Учир нь төр эргэж, түм бужигнан насанд хүрсэн хүн амын бараг тал нь зах зээлд сурахаар Эрээн зүгрүү цуварч байлаа. Идэр нас хүртлээ сурч, цаг хүчээ зориулж эзэмшиж байсан боловсрол нь хуучны нийгмийн үлдэгдэл болон үйл ажиллагаагаа зогсоосон. Хэзээ нэг цагт атггана гэж бодож байсан Намын гал улаан батлахынхаа оронд гадаадад явж болох улаан паспорт атгахдаа амьдарлаа олсон мэт баярлан гахай үүрэн хил давсан 90-д оны жирийн залуус үнэндээ хэлмэгдсэн.

Сургууль төгсөөд ажиллана гэж хараалж явсан үйлдвэрүүд нь балгас болж, яагаан цэнхэр цаас болоод ирэв. Хувьчлалын тухай хуруун чинээ мэдлэггүй залуус Эрээн явах зардлын нэмэр болгоод өнөөхөө дэнжийн 1000- ийн зах дээр очоод 1000 цаасаар өгчихсөн.

Нэгэн арван жил нь ийн наймаа арилжаа, ганзага гахай, скоч ярьж явтал өнгөрсөн. Дараагийн арван жил нь арай дэвшилтэй  Солонгост гарч ажиллаж вон хурааж эхэлсэн ба оргил үедээ ар гэрээ төдийгүй бараг Монголоо тэжээх дөхөв.

Ямартай ч дараагийн 10 жилдээ эргэхэд цааш их мөнгө атгаад хол явахгүйгээ харцгаав. Арай зальжин нь наймааны завсарт амжуулсан дипломоо бариад нам улс төрлүү оров. Ихэнх нь босго нь намсаж, сонголт их болсон их дээд сургуулиудад “эчнээ гүйж” час хийсэн боловсрол эзэмшээд компани хоршоо хөөж, хойш тавьсан гэр бүл төлөвлөлтөө эргэн харж үр хүүхэд гарган ам бүл нэмж эхэлсэн. Тун бага хэсэг нь биеэ таталгүй гишгэгдэл алдаж архин далайд живсэн. 90-д оны залуусын даруй бужигнан өнгөрсөн 20 жилийг эргэн харахад  шилжилтийн хүндийг нуруундаа авч гарсан харагддаг.

Энэ хооронд мөн л өөр нийгэмд шилжихэд суралцаж байсан 90- д онд төр нь эхлээд давснаасаа өөр юмгүй лангуугаа бараатай болгох асуудалтай. Чөлөөт өрсөлдөөн, эрэлт нийлүүлэлтийг бий болгох зэрэг анхан шатны ажлаа нухсаар юун залуучуудаа харах үзэх манатай байв. Арай нэг сэхээ ороод ар араасаа тэлж буй залуусын эгнээг  ямар боловсролтой, хэрхэн төлөвшүүлэх талаар ярих боловч, тодорхой чиглэсэн, холч бодлого боловсруулах сөгөө улс төрчдөд эхэндээ байсангүй.

Хүн амын 36 хувийг залуучууд эзэлж байсан тул сонгуулиар тун хэрэгтэй гэж тооцоолоод сүүлийн 10  жилээс харин сүрхий тоох болсон юм. Ингээд улс төрийн нам бүр дэргэдээ залуучуудын байууллагатай болсон. Энэ нь төрийн анхаарал залуучуудад ойртсон хол боловч татаж болох ганц бодит жишээ юм. Гэхдээ энэхүү улс төрийн тусгай халамж нэмэгдсэнээр залуусын талаарх бодлогод дэвшил гэхээр өөрчлөлт авчраагүй. Харин ч нийгмийн хөгжлийг авч явах хүч, нөөц бололцоо байх Залуучууд минь нийгэмд тулгамдаж буй асуудал болж хувирч эхэлсэн.

Үнэндээ бол залуусаа “та нар юу авмаар байна: гэж намууд олон удаа асуусан боловч “энийг хийгээдэх” гэж уриалсан бүтээн байгуулалт, ажлын байрны давлагаа нэг ч явагдаж байсангүй.

Яг чихэр тараах мэт дээд боловсролын дипломтой болох давалгаа үүсч, 140 гаруй дээд сургуулийас 160 гаруй мянган оюутан төгсөөд гараад ирсэн. Харин тэдний дипломыг эргэлтэнд оруулж мөнгө орлого болгох ажлын байрыг төр бэлдээгүй байлаа. Тооцоо үндэслэлгүй сүлжээгээр байгуулсан олон дээд сургуулийн бүтээгдэхүүн нь хувь хүний хувьд чадавхи, чадамжгүй, хийдэг бус гуйдаг залуусын армийг бий болгох дөхсөн. 2010 онд  ажилгүй арван хүн тутмын нэг нь нэг нь дээд боловсролтой хүн болчихсон байлаа.

Залуусын асуудлын зангилааг өгүүлэхийн өмнө төрийн залуустаа хандаж буй хандлага бодлогод эргэлтийн шинжтэй өөрчлөлт хийх болсоныг хөндөх ёстой л гэсэн бодлоо хэлэх байна.  Ямарч цаг үед хийж буй судалгаагаар манай улс залуусын эх орон байсаар ирлээ. Харин төр залуусын талаар цогц бодлого гаргаж чадсангүй. Аль ч нам залуусаа ирээдүйн нийгмийг илүү сайхан болгох оюун санааны баялаг нөөц болгох талаар харсангүй. Халамжийн сонгуулийн амлалтийн нэг том бүлэг байлгасаар ирсэн нь гол алдаа.  

МАН сонгуульд ялснаар гэр бүл, хүүхэд залуучуудын асуудлаар төрийн бодлогыг авч явах том агентлаг байгууллаа. Энэ байгууллагаас харах, хүлээх зүйл их. Тэр дундаа төрийн зүгээс залуусын талаар явуулах бодлогод үзэл санаа, хандлагын шинэ өөрчлөлтийг тээсэн бодлогын бичиг баримтыг гаргахыг хүлээж байна.

Хөл дээрээ босохын төлөө бор зүрхээрээ зүтгэсэн 90-д оныхны үр хүүхэд одоо шинэ үеийн залуучууд болчихоод зогсож байна. Тэдний аав ээж хил дамнан наймаа эргүүлж, гахайн дээрээ унтаж, галт тэргэнд амьдарч явахдаа хүүхдүүдийн үед л жинхэнэ сайхан болно гэж итгэж байсан.  Тэр мөрөөдөл нь биелсэн хэсэг байгаа. Бүүр эсрэгээрээ одоо ч тэр 25 хүрсэн сайхан хүүгээ тэтгэж тэжээсээр, ирээдүйд итгэх урмаар сэтгэлийг нь тордсоор суугаа хэсэг ч байгаа.

Пүрэвжавын Баярхүү / тоймч /