Discovery сувгаар Ирвэс буюу англиар snow leopard-ийг хамгаалах талаар их зүйлийг хийж, маш их мэрийж байдаг, байгальдаа хайртай Монгол залуугийн тухай гарч байсан. Өвлийн хүйтэнд мотоциклтой гарч давхиад ирвэс ажиглахаар суурилуулсан камеруудаа шалгаж, хийсэн бичлэгээ гадныханд үзүүлэн гайхуулж зогссон байгаль хамгаалагч залуугаа дэлхийн нэртэй сувгаар харж бахархаж суусан.

Хүйтэн жаварт даарч хөрөхийг ажрахгүй ажиллах тэр залууг нэвтрүүлгийг бэлтгэгчид их магтсан. Т.Лхагвасүмбэрэлийн геологи хайгуулынхны үлдээсэн шороо, ул мөрийг харуулж “ Иймэрхүү хүмүүс л бидний ажилд саад болдог. Бид хүч хүрэхгүй байгаа юм ...” гэж хэлж байсныг нь ч хасалгүй нэвтрүүлэгтэй оруулсан байдаг.

Хүүхдээрээ зантай харагдсан тэр идэр залуу дэлхийн нэртэй сувагт ажил зорилгоо таниулахдаа дүр төрхөө сүүлчийн удаа бичлэгт үлдээж байгаагаа мэдээгүй байх.

...Бид саяхан Олон улсын Ирвэс хамгаалах сан (Snow Leopard Trust)- тай хамтран ажилладаг Ирвэс хамгаалах сангийн биологч Төмөрсүхийн Лхагвасүмбэрэлийн таалал төгссөнийг сонсоод маш их цочирдон хүлээж авлаа... Бидний олонхийн судалгааны ажлаа явуулдаг Хөвсгөл нуураас Сүмбээгийн цогцос олдсон төдийгүй түүнд тохиолдсон энэ явдал усанд орж амиа хорлосон байх магадлалтай хэмээн яригдаж байгааг ч сонслоо.

Энэ залуу өөрийгөө хорлоно гэдэгт итгэхэд маш хүнд байна...
 

Тэр дөнгөж 27 настай эрч хүчтэй, хийж буй ажилдаа сонирхолтой, олонд аль хэдийн үнэлэгдсэн хүн байсан. Тэрээр ирэх 1 сард Англи улсад сурахаар төлөвлөж байсан юм...

Энэ бол байгаль орчны чиглэлээр Монголын мэргэжил нэгт нөхөдтэй хамтран ажилладаг гадны эрдэмтэн судлаачид, энэ салбарт байгаль хамгаалал, судалгааны ажил явуулдаг байгууллагуудын төлөөлөл Сүмбээгийн зорилго нэгт нөхөд, судалгааны хамтран ажиллагсадаас нь манай төрд хаягласан захидлын хэсэг.

Дайны үе биш шүү дээ. Энх цагт бодит заналхийлэл сануулга авсаар амиа алдсан Ирвэс хамгаалах сангийн биологч Төмөрсүхийн Лхагвасүмбэрэлийн тухай анд нөхөд нь хамтран ажиллагсад нь төдийгүй гадаад дотоодын эх орон нэгтнүүд нь дурсч байна. Хайртай эх оронд нь эргэн төрүүлэхийг бурхнаас гуйж, алчуурчныг олж барихыг цагдаад даатгаад хүлээж сууна. 

Урьдын олон халдлага, бодит заналхийлэлтэй бараг ил цагаан явагдсан энэ аллага ядаж илрэхгүй бол үр дагавар ихтэй. Энэ мэтээр эх орон уул ус газар шорооныхоо төлөө тэмцсэн, бичсэн нийтэлсэн нь цаг бусаар  одож, үхсэний хохь болж дууссаар байвал Монголоо гэсэн эх орончдын минь заяа гомдох бий дээ.

Дээр товч иш татсан Монгол оронд байгаль орчин, биологийн олон янз байдлыг хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг олон улсын эрдэмтэн судлаач мэргэжилтнүүдийн төлөөллөөс Улсын Их хурлын зарим гишүүнд хандаж явуулсан захиандаа энэ хэрэг үнэн зөвөөр тогтоогдож илрэх нь цаашдын байгаль хамгаалах ажилд нөлөөтэй гэдгийг онцлон хэлсэн байгаа юм.

...Сүүлийн 2 жилд Сүмбээ гурван ч удаа үл мэдэгдэх хүмүүсийн халдлаганд өртөж байсныг бид сонсоод түүний газар нутаг болон нэн ховордсон амьтныг хамгаалах ажлын явцад хууль сахиулахаар ажиллаж байх явцтай холбоотой гарсан байж болзошгүй хэмээн бид санаа зовж байна. Түүнийг Говиос буцаж ирэхгүйгээр явахыг тухайн хүмүүс сануулсан гэх ч мэдээг сонслоо. Гэвч тэр ажлаа үргэлжлүүлэн хийж байх явцдаа хутгалуулан амьд гарч байжээ.

Энэхүү хэргийг нарийвчлан судлаж ил тод олон нийтэд мэдээлэхийг бид хүсч байгаа ба түүний үхэл нь монгол орны байгаль хамгаалах чиглэлээр ажиллаж байгаа болон цаашид ажиллах хүмүүсийн аюулгүй байдалд асуудал үүсгээд зогсохгүй тэдний ажлыг санхүүжүүлж буй байгууллагуудын эргэлзээг төрүүлэх болно. Энд Хөвсгөл нуур, Говийн бүсийг хамран танай орны аль ч өнцөг буланд явагдаж буй судалгаа хамгааллын чиглэлээр ажиллаж буй монгол, гадаадын судлаач мэргэжилтнүүдийн асуудал яригдаж байгаа юм. Цаашлаад дотоод болон гадаадын жуулчдын аяллын өсөлтөд ч муугаар нөлөөлөхийг үгүйсгэхгүй. Тиймээс бид Т.Лхагвасүмбэрэлийн үхлийн шалтгааныг үнэн зөвөөр олж тогтоон олон нийтэд мэдээлэхийг хүсч байна. Энэ асуудал хэрхэн шийдэгдэхийг бид анхааралтай ажиглаж байна. 

Та бүхнийг хүндэтгэн гарын үсэг зурсан: 

Монгол оронд үйл ажиллагаа явуулдаг олон улсын эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтнүүдийн төлөөлөл гэжээ.

Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцэх ардын үг хаа одов. Байгаль эх газар шорооныхоо төлөө явсан тэмцсэнийгээ хүрээлж хамгаалж чадахгүй суутал үхэл шүүрчихээд байдаг боллоо. Уул усны үр сад болсон эх орончид нас заяа хоёроо бүтэн эдлэхгүй үхэж үрэгдээд байхыг  бид зөвшөөрч боломгүй.

Т.Лхагвасүмбэрэл талийгаач зүгээр явж байгаад  гэнэт алга болсонгүй. Сүртэй асуудал болгож шуугиан таривал тарихаар л гэмт халдлагад өртөж хутгалуулж, машинд чихүүлж улаан нүүрээрээ рекетчингүүдтэй тулж явсан байх юм. Айгаагүй болохоор нь алчихаж гэж л хүмүүс харамсаж байна. Хөөрхөн инээд алдсан, хүүхдээрээ залуугийн амь насийг хэн бүрэлгэсэн бэ. Эрх чөлөөтэй алхаж яваа юм биш биз дээ.

Айлгана зодно гэхдээ алчихгүй л байх гэж залуу халуун зоригоор явсан мэт. Зовлогыг минь өвтгөсөн ч зоригийг минь мохоохгүй гэж итгэл төгс байсаар амиа алдсан юм болов уу гэж харамсан бодмоор.

Пүрэвжавын Баярхүү /тоймч/