Их эзэн “Чингис” хааныхаа нэрийг дэлхийн зах зээл худалдан байж манай улс 1.5 тэрбум ам.долларын бонд арилжсан. Энэ мөнгөөр улсаа “галзуу” хөгжүүлээд өгнө хэмээн эх баригчид хоолой мэдэн хашгирч асан цаг саяхан. “Чингис” нэртэй бондыг гаргаснаас хойш эдүгээ гурав дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна. Хүүхдээр бол хэлд, хөлд ороод сэвлэгийг нь үргээх хугацаа хэдийнэ болов.

Ардчилсан засгийн үед 1.5 тэрбум ам.долларын бонд арилжиж чадсанаараа гайхуулан, “Чингис гэдэг нэрийг би өгсөн юм хэмээн сайрхан ярьж байсан Н.Алтанхуягийн Засгийн газарт Эдийн засгийн хөгжлийн сайдаар ажиллаж байсан Н.Батбаяр гуай баялаг бүтээгчдээ дэмжин, зам харгуйг хөгжүүлнэ хэмээн ярьсаар, хэлсээр бондын мөнгөний “замыг заачихсан” байх вий. Өчнөөн сая ам.доллар, 20-30 тэрбумаар нь авсан компаниудыг дурьдахаа болъё. Нэг уузварыг шинэчлэхэд 1.6 тэрбум хамгийн багадаа 500 сая төгрөг олгосон байх юм. Нэг км замыг дөрвөн тэрбум төгрөгөөр тавихаар мөнгө төсөвлөж, компанид нь өгсөн байна. Хурдны зам барих ажилд зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх нэрээр нэг компанид /нэрийг нь энэ удаа дурьдахгүй/ 7.9 сая ам.доллар олгохоор төсөвлөжээ. Үүнийхээ тодорхой хувийг өгөөд байгаа баримт ч миний ширээн дээр дэлгээтэй байх.

Баялаг бүтээнэ, үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжинэ гээд баруун солгойгүй мөнгө цацчихаад эргэн төлөлт, гүйцэтгэлийг нь яаж тооцож байгаа юм бол. Тэдгээр компанид зээл өглөө гээд дотоодын үйлдвэрлэл яаж сэргэв, Монголын эдийн засагт ямар хувь нэмэр оруулав. Эргэн төлөлт ямархуу байдалтай байгаа талаар олон нийтэд тайлагнамаар юм.  

Энэ чинь арилжааны зээл. Ийм зээлүүд хэзээ ч буяны чанартай байдаггүй, цэвэр бизнес гэдгийг мэдэхгүй байна гэж баймааргүй юм. Бид банкнаас бизнесээ өргөтгөе гээд зээл аваад заасан хугацаанд нь төлөх үүрэг хүлээдэг. Төлөхгүй бол эд хөрөнгө хураана, битүүмжилнэ гээд асуудал үүсдэг шүү дээ. Үүнтэй чинь л адилт ойлголт.

Гараанаас гарсан төслүүд нь хэзээ үр өгөөжөө өгөх вэ?

“Хөгжлийн банк”-ны 580 сая ам.доллар, “Чингис” бондын 1.5 тэрбум, “Самурай” бондын 290 сая ам.долларыг төлөх хугацаа хаяанд ирчихлээ. Бондын мөнгийг тараасан компаниудаасаа авч өрөө төлөх ёстой. Гэтэл улсын төсвөөсөө төлнө гээд сууж байх.

2017, 2018 оны улсын төсөвт эргэн төлөх хэмжээний мөнгө зайлшгүй тусгагдана. Тэгэхээр 2-3-хан жилийн дараа ийм их хэмжээний орлогыг төвлөрүүлэх аж үйлдвэрийн төслүүд хаана байна вэ. Нэгэнт бондын төлбөрөө төлж чадахгүй учир дахин зээл авч, төлөхөөс өөр аргагүй болж байна. Нэг ёсондоо өрийг өрөөр санхүүжүүлээд явна гэсэн үг. Хамгийн харамсалтай нь, манайх олон улсын зах зээл дээр нэр нүүрээ алдсан учир одоо гаргах бондоо “Чингис”, “Самурай”-гаас өндөр хүүтэйгээр гаргана. 

Экспортыг дэмжиж, импортыг орлох сайхан уриатай төсөл гараанаас гараад хоёр жил гаруй хугацаа өнгөрчээ. Японы зах зээлд улсынхаа нэр нүүрийг худалдан байж арилжсан “Самурай” бондын хөрөнгийг /30 тэрбум иен/ төсөл хөтөлбөр санхүүжүүлэх нэрээр “салхинд хийсгэчихсэн” юм биш байгаа гэх хар ч төрж байгаа. Энэ талаар цуврал нийтлэлүүд ч удахгүй гарах юм.

“Самурай” бондыг үйлдвэржилтийг дэмжих зорилгоор арилжаалсан юм.

Үндэсний үйлдвэрлэгчдээ дэмжээд ямар үр дүн гарав

Үндэсний үйлдвэрлэгч “Эксклюлзив” компани бондын хөрөнгөнөөс 650 сая төгрөг зээлсэн. Үйл ажиллагаагаа явуулаад удаагүй хэр нь өдгөө хаалгаа барихаар болсон гэдгээ захирал бүсгүй нь мэдэгдэж байсан. Энэ мэтчлэн зээлсэн мөнгөө бүрэн гүйцэд эргүүлэн төлж буй эсэх нь тодорхойгүй компаниуд олон. Зээлийн эргэн төлөлтийг эргээд хэн хариуцах юм бэ. Тус компани 1.4 сая төгрөгийн татвар төлсөн байсан. Энэ нь жирийн ажилтан миний 10-хан сард нийгмийн даатгалдаа суутгуулах мөнгөтэй дүйцэж байна.

Өч төчнөөн сая төгрөгийн ашиг олчихоод улсдаа иймхэн хэмжээний татвар төлөөд, төр үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжсэнгүй, баялаг бүтээлгэсэнгүй хэмээн агсарч байх.

Ноолуурын салбарт нийт 33 компанид бондын хөрөнгөнөөс 30 орчим тэрбум төгрөгийн зээл олгожээ. Үнэхээр Монголын ноолууран бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээл дээр гарч, үр өгөөжөө өгөөд байна уу. Монголд ноос ноолуурын салбар ямар дүр төрхтэй хөгжиж байгааг өнөөдөр захын хүн мэдэх байх. Ноосны салбарт  11 компанид 34.3 тэрбум төгрөгийн зээл өгөхөөр төлөвлөснөөс 20 орчим тэрбумыг нь өгөөд байсан.

Ганц жишээ татахад, “Эксклюлзив” компанийн захирал бондын хөрөнгөнөөс 750 сая төгрөг авсан хэмээн хэвлэлээр мэдэгдсэн бол Хөгжлийн банкны тайлан мэдээнд 800 сая төгрөг олгосон гэх тоо дурайж байна. Хэн нь үнэн хэлж байгааг мэдэхэд бэрх юм. Хэрэв хатагтай Майцэцэгийн үнэн бол 50 сая төгрөг хайчив. Хөгжлийн банкны тайлан тооцоо гаргадаг нөхдүүд бондын хөрөнгөөр санхүүжилт авсан компаниудын жагсаалтыг хоёр өөрөөр гаргаж, тайлагнадаг юм биш биз дээ гэх хардлага төрөх.

Оёмол бүтээгдэхүүний салбарт 1.5 тэрбум, Хүлэмжид 5.0 тэрбум, сүүний салбарын төслүүдэд 10 орчим тэрбум төгрөг олгожээ.

Энэ удаа эдгээр компаниудын нэрийг дурьдахгүй. Бид дараагийн нийтлэлдээ бондын хөрөнгөнөөс ямар компани хэдэн төгрөг авав, үйл ажиллагаагаа эхэлсэн үү, эргэн төлөлт нь хэзээ юм, хэчнээн төсөлд хэдэн төгрөг зарцуулаад байгаа талаар нэг бүрчлэн хөндөх болно.

Үргэлжлэл бий.

Б.Болормаа