Төрийн болон улс төрийн өндөр албан тушаалтнуудын энэ оны сүүлийн гурван сарын цалинг 30 хүртэл хувиар бууруулах Ерөнхий сайдын саналыг Ерөнхийлөгчөөс эхлээд УИХ-ын гишүүд, сайд, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нар гар өргөн дэмжих биз ээ. Анх төсвийг тодотгох үед Ерөнхийлөгч “надаас эхлээд төсвөө таная” гэж байсан. Хэрвээ тэр үед л Ерөнхийлөгчийн саналыг дэмжсэн бол өнөөдрийн энэ их наядаар тоологдож байгаа алдагдлыг багасгахад далайд “дусал нэмэр”-тэй байсан байж таарна. Гэхдээ хожуу ч гэсэн энэ саналыг гаргаж, төрийн болон улс төрийн өндөр албан тушаалтнууд гурван сарын цалингийн 30 хувиар “торгууллаа” гээд гудайж, хотойхгүй гэдгийг эгэл иргэд ч мэднэ.

Мартсанаас “Эдийн засаг хямарч, УИХ-ын гишүүний цалин амьдралд хүрэлцэхгүй байна” гэж Ц.Оюунбаатар гишүүн тэнэгтсэн удаатай. Одоо Шадар сайд буюу Засгийн газрын “хоёрдугаар хүн” болж, давхар дээл өмссөн юм чинь, цалингаасаа тануулахгүй гэж арай шогтохгүй байлгүй. Манай парламентад л гэхэд улсын төсвөөсөө баян, хур хөрөнгөжсөн эрхэм ганц нэгээр тоологдохгүй сууж байгаа.  Тиймээс “улсаа, эдийн засгаа, ард түмнээ бодоод цалингаасаа 30 хувийг танууллаа, хасууллаа” гээд толгой гэдийж, пиар, реклам хийгээд байхгүй шүү, улстөрчид өө.

Энэ оны төсвийг батлагдсан мөчөөс нь эхлээд танаад танаад танагдсангүй, хагас их наядын алдагдал хүлээгээд байна. Шийдлийн Засгийн газар тодотгосон төсөвтөө дахин тодотгол хийх зайлшгүй шаардлагатайг оны эхнээс л ярьж байсан. Харин ч оны сүүлийн улиралд ирэх оны төсөв, мөнгөний бодлогыг хэлэлцэхтэй давхцуулан намрын чуулганд оруулж ирэх гэж байгаа нь хугацаа алдсан ажил.  Хаврын чуулганы завсарлагаанаар ээлжит бус чуулганыг хоёронтоо хийхдээ популизмаа хойш тавьж, төсвийн тодотголоо хэлэлцсэн бол аштай юу гэж эдийн засагчид ярьж байна. Үнэхээр ч энэ намрын чуулган УИХ-ыг хариуцлагатай, ачаалалтай ажиллахыг шаардаж байгаа. Гэтэл хэт улстөржиж цаг алдсанаас  парламент энэ оны төсөвтэйгээ зууралдсаар нэг жилийг үдэх нь.

Энэ оны эхний найман сарын байдлаар улсын төсөв 600 орчим тэрбум төгрөгөөр тасалдсан байна. Оны эцэст 900-аас нэг их наяд төгрөгт хүрнэ гэсэн тооцоог Сангийн яам гаргажээ. Тиймээс Засгийн газрын тэргүүн Ч.Сайханбилэг Сангийн сайд Б.Болортой тохой, толгой нийлүүлэн сууж төсөвт тодотгол хийхээр ярилцжээ.  Ингэхдээ гадаад, дотоод томилолт, сургалт, хурал зөвлөгөөн, эд хогшил худалдаж авах зэрэг тэвчиж болох бүх зардлаа царцаах гэнэ. Ер нь хямралын жилүүдэд энэ бүхнийг танаад, царцаадаг ч төсвийн хүнд ачааллыг хэдэн хувиар хөнгөрүүлж байгаа нь мэдэгддэггүй.

Ер нь оны эхэнд хагас их наядаар төсвийг танахаар тодотгол хийн оруулж ирэхэд зүс нь хувиран батлагдсан. Тиймээс ч тэр үед зарим эдийн засагч гишүүд “УИХ Засгийн газартаа итгэхгүй байна, төсөв танагдах байтугай нэмэгдлээ” хэмээж байлаа. Шийдлийн Засгийн газрын тэргүүн хэмнэлтийн горимд шилжсэн төсөв гэж байнга ярьж байгаа ч “ажил хэрэг” болоогүй.

Эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах хөтөлбөртэй холбогдуулан Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийг баталсан. Энэ хуулиар төсөвт орлого орж ирнэ гэж үзэж байгаа ч одоогоор хэрэгжилт нь мэдрэгдсэн зүйлгүй. Ирээдүйд орох хөрөнгө оруулалтаар төлөвлөсөн “Оюутолгой” нэмэлт гэрээний хэрэгжилт “Тавантолгой”-н төсөл гацсан.   

Ийнхүү энэ оны төсвөө тодотгол, ирэх оны төсөв, нийгэм, эдийн засгийн үндсэн чиглэл, мөнгөний бодлогоо батлах гээд толгой өөд татах завгүй, төрийн хүний хараа, эдийн засагчийн мэдлэг мэргэшил шаардсан их ажилд шинэхэн Сангийн сайд тамгаа хүлээж авангуутаа ханцуй шамлан орлоо. Ээлжит бус чуулганаар шинээр томилогдсон зарим сайд салбартайгаа танилцаж, мэргэшсэн зөвлөх хажуудаа ажиллуулсан шигээ алгуурхан ажиллаж байхад Сангийн сайдад тийм эрх байхгүй. Мэдээж, туслах, зөвлөхүүд байдаг л байх, гэхдээ ажлаа алгуурлан хойш тавих цаг хугацаа түүнд үгүй.

Намрын чуулган эхлэх хугацаа тулсан, УИХ-д энэ оны төсвийн тодотгол, ирэх оны төсөв, үндсэн чиглэлийг өргөн барих шаардлагатай. Ирэх оны улсын төсвийг хэлэлцэхээс өмнө энэ оны төсөвт тодотгол хийсэн байх шаардлагатай. 

Парламентаар хэлэлцэх үед Засгийн газрын өргөн барьсан төсвийн тодотгол өнгө зүсээ хувиргачихгүйхэн батлагдаасай билээ.

Н.Энхбат