Дөрвөн зүг, найман зовхис, 21 аймаг 330 гаруй сумаас улсын нийслэл Улаанбаатар руугаа нүүдэллэсэн их хөлийн өдрүүд үргэлжилж байна. Жил бүрийн намрын энэ өдрүүдэд нийслэлд рүү хүн зоны урсгал чиглэдэг бичигдээгүй хуультай. Хичээлийн шинэ жил эхэлж, их, дээд сургууль, мэргэжил сургалтын төвд элсэн орсон оюутан “ээждээ үнсүүлж, аавыгаа дагуулаад” эрдмийн ихийг сурахаар Улаанбаатарыг зорино. Хүүхдээ улсын нийслэлдээ суралцуулж, эрдэмтэй хүн болгох гэсэн эцэг эхчүүд таньж мэдэхгүй их хөлийн газар сурдаг сургууль, амьдрах гэрийг нь “олж”, суурьшуулах, төвхнүүлээд буцах зорилготой. Шинэ суралцагчийг дагаж 1-2 хүн таньдаг ах дүүс, төрөл саднаа зорин ирдэг гэсэн. Монгол Улсын хүн амын 3/1 нь амьдардаг их хотын хөдөлгөөн ачаалал энэ өдрүүдэд нийт хүн амынхаа 3/2-аар ч нэмэгддэг байж магадгүй.

Харин энэ жил хөдөө орон нутгийн зочдоо Улаанбаатар хот шинэ дүрэм, журамтайгаар угтан авч байгаа. Орон нутгийнхан онгоц, замын машинаасаа буугаад таньдаг ах дүү, хамаатан садныдаа таксидаад хүрдэг ч юм уу, хамаатнууд нь тэднийг унаа тэргээрээ тосоод гэртээ авчирсан байг гэж бодъё. Харин хүүхдийнхээ их, дээд сургуульд очих, хот нэг орж ирснийх дэлгүүр хоршоогоор явах, таньдаг айлдаа зочлох гээд энэ бүхэнд байгаа айл нь үйлчилж гүйгээд байх завгүй. Учир нь тэд ажилтай, төрөлтэй хүмүүс. Тиймээс нийтийн тээвэрт суугаад хаягийг нь заалгаад өөрсдөө явъя гэхээр хуваарь өөрчлөгдсөн.

Нийтийн тээврийн чиглэл, үйлчилгээ шинэ журам саяхнаас нэвтэрч, хөдөөнийхөн байтугай хотынхны “толгой эргэж” байна. Автобусны чиглэлээ хаашаа явахыг жолоочоос өөр хүн мэдэхгүй. Кондукторгүй нийтийн тээвэрт урд хаалгаар орж, смарт картаа уншуулаад, голын хаалгаар буухдаа дахин смарт картаа уншуулна, хэрвээ картаа аваагүй бол 500 төгрөгийг жолоочийн өмнөх шилэн хоргонд хийнэ гэдгийг л эрхбиш мэдэцгээсэн.

Зорчигч 500 төгрөгийн дэвсгэртгүй, эсвэл задгай мөнгө нь 500 төгрөг хүрэхгүй бол шилэн хоргонд 1000 ба түүнээс дээш төгрөгөө хийгээд хариулт ирэхгүй. Хэрвээ автобусны мөнгөө төлөхгүй бол жолооч кабинаасаа бууж ирээд шууд л хөөнө. Ийнхүү нийтийн тээврийн шинэ чиглэлд нийслэлийн иргэд дасаагүй байтал хөдөө орон нутгийнхан бөөн бөөнөөрөө ирж, автобусны зогсоол явах чигийнхээ унааг асууж сураглаж эхэллээ.

Шинэ чиглэл мэдэхгүйгээс дэмий мөрөө хавчаад зогсоод байлтай биш автобусны хаягийг сайн харж, жолоочоос лавлаарай гэж жижүүрийн үг дайх юм. Цаашлаад маргаашнаас смарт карт аваагүй зорчигч нийтийн тээврээр зорчихдоо 1000 төгрөгөөр үйлчлүүлнэ гэсэн журам гарах сураг дуулдсан. Цахим картыг худалдан авахад хүүхэд, том хүн ялгаагүй 3600 төгрөг. Энэ нь зөвхөн цахим картны өртөг юм билээ. Цахим картаа худалдан аваад нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх урьдчилгаа мөнгөө хийнэ.

Цахим карт худалдан авах өртөг 3600 төгрөгт үйлдвэрийн зардал, гаалийн өртөг шингэсэн гэнэ. Солонгос улсаас нийтдээ 700.000 цахим карт хэвлүүлэн авчирснаас өнгөрсөн баасан гаригийн мэдээллээр 260.000 нь борлуулагджээ. Өдөрт нийтийн тээврээр давхардсан тоогоор 700.000-750.000 зорчигч үйлчлүүлдэг гэсэн албан тоо байдаг. Дундажаар нэг зорчигч өдөрт нийтийн тээврээр хоёр удаа үйлчлүүлдэг гэвэл дийлэнх нь цахим картаа худалдан авсан бололтой.   "Одоогийн байдлаар ахмад настан, хөгжлийн бэршхээлтэй иргэдийн зорчих цахим карт нууцлалтай, энгийн иргэдийнх ямар нэг нууцлалгүй. Цаашдаа иргэдийн цахим картыг ч нууцлалтай болно" гэж "Улаанбаатар смарт карт" компанийн хэвлэлийн төлөөлөгч ярьж байна.

Ер нь манай Улаанбаатар дэлхийн хөгжингүй орнуудыг жишгийг дагаж, өртөг өндөртэй хот болох хөгжлийн замдаа явж байх шиг.  Нэг хэсэг “Хоггүй Улаанбаатар-Азийн цагаан дагина” болохоор төсвөөс хэдэн тэрбум төгрөг тусгуулан авч, айл өрх бүрт хогны уут тараасан. Даанч тэр хогны уут зарим өрхөд хүртээгүй. Нийслэлээс бүрэн олгоогүй юм уу, хорооны нийгмийн ажилтан өрхүүддээ хүргэж чадаагүйгээс л ямартай ч зарим айл хогны уут авч чадаагүй байтал энэ арга хэмжээ зогссон гэсэн. Харин хогны уут авсан орон сууцны өрх айлууд хэтэрхий том хэмжээтэй байна гэж гомдоллосон бол гэр хорооллын өрхүүд үнс хийхэд хайлчихмаар хэрэггүй эд байна гэж шүүмжилж байх жишээний. Ер нь тэгээд хогны уут тараасан тэр жилүүдэд  ширхэг ч хоггүй цэмцийсэн болчихоогүй юмдаг. Тэгээд ч “Азийн цагаан дагина” гэдэг нь хоггүй хотыг бус утаа, угааргүй, цэвэр, цэнгэг уур амьсгалтай байхыг л хэлсэн байлтай.

Энэчлэн өнөөдөр нийслэлийн удирдлагууд нийтийн тээвэртээ шинэ систем нэвтрүүлж, смарт картыг 3600 төгрөгөөр “шахаж” эхэллээ. Цахим карт аваагүй иргэдийг нийтийн тээвэрт 1000 төгрөгөөр зорчуулна гэж сүрдүүлсэн.

Хөдөө орон нутгаас ирсэн иргэд хотод хэдхэн хонохынхоо төлөө хөгшин залуугүй нийтийн тээвэрт 1000 төгрөгөөр зорчиж, эсвэл цахим карт авах нь л дээ. Бие эмчлүүлж сувилуулахаар, айлд зочлохоор нийслэлд түр ирсэн орон нутгийн иргэдийн эрх зөрчигдөж байгаа юм биш үү.

Энэ чинь шударга ёс, шууд ардчилал уу хотын дарга аа.

Н.Энх