АНУ-ын Миннесота мужийн Элк Риверийн уугуул иргэн, “Саусгоби Сэндс” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Жастин Каплад Монголын шүүхээс таван жил 10 сарын хорих ял оноосон нь багагүй асуудал үүсгэж эхлэв. Монголын хууль хяналтын байгууллагууд Жастин Каплаг хамтран ажилагчидтайгаа бүлэглэн 35 тэрбум төгрөгийн татвараас зайлсхийснийг нь тогтоож, шүүхээс ял оноосон. Шүүхийн шийдвэрийн дараахан Монгол дахь АНУ-ын Элчин сайдын яамнаас мэдэгдэл гаргаж, хууль хяналтын байгууллагуудыг анхааралтай ажиглахаа сануулсан юм. Уг мэдэгдэлд АНУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Пайпэр Кэмбэлл шүүх хуралд өөрийн биеэр оролцсоноо тэмдэглээд орчуулгатай холбоотой асуудал үүсч, ойлголцож чадахгүй байснаас шүүгдэгчдийн эрх зөрчигдсөн гэдгийг дурджээ. Мөн мэдэгдэлдээ "Монгол Улсын эрх барих байгууллагууд өөрийнх нь үндсэн эрхийг зөрчиж байгаа талаарх нэхэмжлэлийг нь НҮБ-ын Хүний эрхийн комисс нягталж үзэхээр хүлээн авсан гэдгийг ноён Каплагийн хуульчдын баг бидэнд мэдэгдсэн. Бид үйл явцыг цаашид анхааралтай ажигласаар байх болно" хэмээн анхааруулсан.
ө
Үүнээс гадна АНУ-ын Элчин сайдын яамны мэдэгдлийн хамгийн чухал хэсэг биеллээ олж эхлэв бололтой. Тус мэдэгдэлд Ерөнхий сайдын Эдийн засгийн зөвлөх О. Чулуунбатын хэлсэн үгнээс иш татан, шүүхийн шийдвэр хөрөнгө оруулалтад шууд нөлөөлнө гэдгийг давхар сануулсан байв. Бүр тодруулбал бизнесийн асуудлаарх маргаанд компани нь холбогдсон гаднын удирдах албан тушаалтнуудыг шүүн таслах, тэдэнд хилээр гарах хориг тавих нь Монгол Улсад орж ирэх гаднын шууд хөрөнгө оруулалтад мэдэгдэхүйц хөнөөлтэй гэдгийг мэдэгдлээрээ анхааруулсан америкчууд дараагийн сануулгаа Блүүмбергээр дамжуулжээ. АНУ-ын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын Улаанбаатар дахь төлөөлөгч Жексон Кокс АНУ-аас Монголд үзүүлэхээр ярьж байгаа эдийн засгийн тусламжаа зогсоох талаар ярьсан байна. Тэд энэ үйлдлээ Жастин Капла болон түүний хамтран ажиллагчдад хорих ял оноосны дараа Монголд үзүүлэх санхүүгийн эхний шууд нөлөө хэмээн тайлбарлажээ. АНУ-ын олон улсын тусламжийн Мянганы сорилтын сан Монгол Улсад эхний хэлэлцээрээр таван жилийн турш 285 сая ам.долларыг олгоод буй аж. Тэгвэл хоёр дахь шатны тусламж өгөх хэлэлцээрийг нэн даруй зогсоох хэрэгтэй хэмээн АНУ-ын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын төлөөлөгч нь хэлжээ. Тэрбээр “АНУ-ын иргэн Монголын шоронд шүүхийн буруугаас улбаалан сууж байхад хэлэлцээрийг нэн даруй түдгэлзүүлэх хэрэгтэй” гэдгийг цохон тэмдэглэсэн байна. Бас “Нөхцөл байдал ил тод, шударга байдал, хээл хахуулийн чиглэлд тодорхой тодруулгыг шаардаж байна” гэдгээ илэрхийлжээ.
а
Элчин сайдын мэдэгдлээрээ Жастин Каплатай асуудлаар Монголын хууль хяналтын байгууллагыг анхааралтай ажиглахаа мэдэгдсэн америкчууд хоёр дахь үйлдлээрээ Монголд оруулж буй хөрөнгө оруулалтаа зогсоохоо мэдэгдэв. Бас энэ зөвхөн эхлэл гэдгийг давхар санууллаа. Товчхондоо Монголын шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцсэн АНУ-ын эхний шахалт гэж ойлгож болно. Монголд хөрөнгө оруулалт чухал байгааг америкчууд харж байгаа. Тиймээс эмзэг цэгт дөрөөлөн хүнээ суллуулах гэж АНУ "айлгах" төлөвлөгөө боловсруулж байгаа бололтой.
ө
Ямартай ч АНУ-ын иргэн Монголын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулахдаа 35 тэрбум төгрөгийн татвараас зайлснийснийг хуулийнхан тогтоосон. Тиймээс ч шүүхээс ял оноосон. Энэ бол тусгаар улсын шүүх засаглалын бүрэн эрх. Хөрөнгө оруулалт чухал гэдгийг үгүйсгэхгүй. Бас Монголын шүүхийн энэ шийдвэр хөрөнгө оруулагчдын үргэх нэг шалтгаан болж ч магадгүй. Гэвч хөрөнгө оруулагчид гэж хэмжээгүй эрх эдэлдэг, хүссэнээрээ аашилдаг нэгэн байх ёсгүй. Монголын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж, оруулсныхаа хэрээр авч байгаа учраас Монголын хуулинд захирагдах ёстой. Монголын хууль хяналт гадныхны өмнө бөхөлзөх учиргүй.
ж
В.Хэрлэн