Одоогоос жилийн өмнө "Өвгөдийн вант улс" гарчигтай нийтлэл бичиж байв. Тэр материалынхаа төгсгөл хэсгийг энд эхлэл болгомоор санагдав.
ө
"...Өвгөдийн эзэлсэн бас нэг салбар бол шинжлэх ухаан. Энэ салбарт 300 орчим 60-аас дээш насныхан ажиллаж буй аж. Тэдний 113 нь эрдэм шинжилгээний ажилтан буюу судалгаа шинжилгээ хийгчид гэнэ, шинэ нээлтийн тухай ярихын ч хэрэггүй. Уг нь Монголын шинжлэх ухааны салбар ягтаа тулчихаагүй. АНУ, Японы шинжлэх ухааны байгууллагын институтыг манай залуу эрдэмтэд удирдаж, монгол хүний оюуны потенциалыг дэлхийд гайхуулж байгаа. Бас гадныхан манай эрдэмтдийн бүтээлээс жилдээ 200 гаруй удаа ишлэл авдаг судалгаа ч бий. Харин дотооддоо бол төрөхдөө л академич байсан мэт аашлах хэдэн өвгөдийн вант улс. Энэ салбарын ихэнх асуудлыг ШУА-ын их чуулган шийдвэрлэдэг. Гэтэл их чуулганы ихэнх гишүүн нь тэтгэврийн насныхан. Цол зэрэг, албан тушаал, ахимаг насны ноёрхол жинхэнэ утгаараа тогтсон салбар. Энд зөвхөн буурал толгойтой академич, доктор профессор л ярьж хэлэх бичигдээгүй хуультай. Залуус дур мэдэн ам нээвэл банга хүртэнэ. Залуу эрдэмтдийн цол зэрэг хамгаалах, нэмэх, албан тушаал ахих зэргээр бүхий л хувь заяа нь өвгөчүүдийн гарт байдаг учраас үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэхээс цэрвэдэг. Шинжлэх ухааны салбарынхан залуусдаа итгэхгүй, боломж олгодоггүй, харин ч нийгмийн идэвх нь суларчихсан тэтгэврийн өвгөн академичиддаа итгэсээр урагшлах замаа аль хэдийнэ мартчихсан ч байж болох.
7
Төрийн соёрхолт хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Жанцанноровоос шинийг хүлээгээд нэмэргүй. 20 жилээс цааш Жанцаннноров, Шарав хоёр хэдий чинээ олон бичнэ тэр хэрээр Морин хуурын чуулга доошоо орно. Энэ бол жам. 60 хүрч байгаа улсын тухайд яриад байна шүү дээ. Биднээс шинэ нээлт хүлээгээд хэрэггүй. Шинэ зүйлийг шинэ хүмүүсээс хүлээж, тэднийг бодлоготойгоор бэлтгэх хэрэгтэй” хэмээн ярьсан. Хийж бүтээх цагтаа хийсэн, харин одоо халаа өгөх цаг болсныг хэлсэн хэрэг. Үнэн хэрэгтээ өвгөд шинэчлэл хийж, шинийг санаж сэдэх нь юу л бол. Харин дурсамжийн номоо бичиж, ач зээгээ тойруулаад суух нь тэдний насны намбыг илтгэх биз ээ". Хэдийгээр энэ материал цаг хугацааны хувьд өнгөрсөн ч асуудал нь өнөөдөр ид яригдаж байна.
ө
Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг чуулганы хуралдаанд үг хэлэхдээ “Тоо томшгүй олон эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийг нэгтгэн зохион байгуулах, тэдгээрийг их сургуулиудтай холбох, харьяалалд нь шилжүүлэх ажлыг хийнэ. Тухайлбал хөнгөн үйлдвэрийн хөгжлийн судалгаа хүрээлэн, Нэхмэлийн хүрээлэн, Дулааны техник үйлдвэрлэлийн экологийн хүрээлэн, Ой модны сургалт судалгааны хүрээлэн зэрэг байгууллагыг төсвөөс гаргаж ШУТИС-ийн харьяанд шилжүүлнэ. Ийм олон хүрээлэн төсвөөс санхүүжиж байгааг байтугай, ийм нэртэй байгууллагууд байдаг эсэхийг энд олон хүн мэдэхгүй гэдэгт бий хувьдаа эргэлзэхгүй байна” хэмээсэн. Түүний энэ үг эрдэмтэн, судлаачдыг "хэл"-д оруулав. Юу бүтээсэн, ямар нээлт хийснийг нь хэн ч мэдэхгүй. Өөрсдөө ч энэ талаараа ярьдаггүй, магадгүй ярих зүйлгүй мэт таг дуугүй байдаг хэсэг хүн хэрүүл хийх гэж "хэл" оров. Шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүдийг их сургуультай нэгтгэнэ гэсэн Ерөнхий сайдын үгэнд эгдүүцэж, хэвлэлийн хурал хүртэл хийж, жагсана цуглана гэж мэдэгдэв. Өвгөн академичдын эрхээ тогтоосон Хойд Солонгос маягийн салбарт салхи оруулах гэсэнд цочирдсон бололтой. Үнэндээ эрдэмтэд бүгдээрээ Ерөнхий сайдын үгийг эсэргүүцээгүй. Өвгөд нь д зөнөглөж байгаа хэрэг. Шинжлэх ухааны нэгэн хүрээлэнд ажилладаг нэг залуу Ерөнхий сайдын өнөөдрийн ярьж буй зүйлийг хоёр жилийн өмнө хэлж байсан юм. Тэр шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүдийг их сургуулиудтай нэгтгэх хэрэгтэй. Сургуулиудын сургалт ч сайжирна. Эрдэмтдийн хийсэн судалгаа шинжилгээг багш нар нь сургалтандаа ашиглана. Өнөөдөр шиг ширээн дээр тоосонд дарагдаж хэвтэхгүй гэх мэтээр олон эерэг талыг ярьж байв. Түүнтэй санал нэгдэх эрдэм шинжилгээний ажилтан, судлаачид бий.
ч
Шинжлэх ухааны академийн Үйлдвэрчний эвлэлийн хорооны дарга П.Баяр "Орчин цагийн 90 гаруй жилийн түүхтэй Монголын шинжлэх ухааны салбарын чадамж доройтох, устаж үгүй болох аюултай" хэмээн их том дүгнэлт хийсэн байна лээ. Аль хэдийнэ доройтож, устахын даваан дээр байгаа биш гэж үү? Монголын шинжлэх ухааны салбар цэцэглэн хөгжиж байгаа гээд ам бардам хэлж, нүдэнд харагдуулах нээлт, бүтээл бий билүү. Гадаадад эрдмийн зэрэг хамгаалж, нэрээ гаргаж яваа хэдэн залуусаар л хүрээлэнгүүд нүүрээ тахлах гэж оролдгийг олон хүн хэлнэ. Эрдэмтэн судлаачдад хийх ажил зөндөө байна. Наанадаж л агаарын бохирдол, утааг хэрхэн бууруулах талаар өөр өөрсдийн санааг хэлж, бүтээлээ туршиж байх ёстой. Өнөөдрийг хүртэл энэ талаар дуугарсан эрдэмтэн, судлаач байна уу. Өнгөрсөн зууны сэтгэлгээ, техник технологитойгоо зууралдан хана хэрэм дунд тогтоосон хэмжээгүй эрхтэйгээ зууралдахаас өөрийг хийхгүй суугаа нь бодит үнэн.
а
Шинжлэх ухааны академи, харьяа хүрээлэнгүүдэд нь салхи оруулах цаг болсон. Тэгээд ч татан буулгана, устана, үгүй болгоно гэж хэн ч хэлээгүй. Илүү нягт холбоотой, уялдаатай ажиллаж, үр дүн гаргахыг хүссэн. Харин эрдэмтэн, судлаачид жагсана, цуглана, эсэргүүцнэ сүржигнэж байна. Эрдэмтэд нь хүртэл мунхаглавал шинжлэх ухааны салбараас илүүг хүсээд нэмэргүй л гэсэн үг.
с
В.Хэрлэн