Архины эсрэг 300 гаруй ТББ үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд тэд бүгд “Архигүй Монгол” сүлжээнд нэгдэж хүчээ зузаатгажээ. Ерөнхийлөгч сүү өргөхийг уриалсаар нэлээн хэдэн шинэ жил, цагаан сар ард үлдлээ. Архи уухыг дэмждэггүй хүн олон мэт байвч хэрэглэгдэг хэмжээ нь буурахгүй байсаар байна. 15-64 насныхны 46.6 хувь нь Монгол хүмүүс согтууруулах ундааг нэг дор их хэмжээгээр уудаг гэдэгтэй санал нийлж байгаа гэнэ. “Архины хортой хэрэглээг бууруулах” үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулж байгаа ба энэ хүрээнд гаргасан хэдэн судалгаанаас бид водка-ны нөлөөнд  хэр автсан байгаагаа харж болох юм.

7 

Манай 12-18 насны сурагчдын 26.5 хувь нь согтууруулах ундааг ууж үзсэн гэсэн бол 11.8 хувь нь охь шимийн аагийг мэдэрч согтож тасарч үзсэн гэжээ. Эрэгтэй сурагчдын 68.4 хувь нь согтууруулах ундааг ууж үзсэн ба үүнээс хотын сурагчдын 45 хувь, хөдөөгийн сурагчдын 40.5 хувь нь 14 ба түүнээс доош насандаа сархад сөгнөж үзсэн байх юм.

7

Мөн бидний тааруулаад татчихдаг гэх буюу стандарт уулт хэмжээ / 12.7 стандарт уулт / 2009 оны  8.8 байсан 2013 онд 10.3 болж нэмэгдсэн динамик байна.

Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээ, импортын хэмжээ нь хүн амын хэрэглээний зүй зохистой түвшин гэдгээс даваад талийгаад өгсөнийг бид яг тоогоор хэлж чадахгүй ч ууж наргиж байгаа энгээрээ багцаалддаг байсан.

7

Сүүлийн таван жилд 14 453 хүн архины эмчилгээнд хамрагдсан байх бөгөөд үүний 21.8 хувь буюу 3157 хүн нь албадангаар чихдүүлж эмчлүүлсэн байна. 78.2 хувь нь өөрийн ухамсраар буюу сайн дурын эмчилгээнд хамрагджээ.

Оны хэмжээнд үйлдэгддэг нийт  гэмт хэргийн 25 орчим хувийг халаалттай согтуу нөхдүүд үйлдсэн байх юм. Дөрвөн гэмт хэргийн нэг  нь архитай холбоотой болоод байгаа хэрэг. Гэмт хэрэг үйлдэх нэг хэрэг нөгөө талд үүний хохирогчод гэж байна. 2013 онд согтуу нөхдүүдийн балгаар 5602 иргэн хохирчээ. Үүнээс 263 хүн нь хорвоог үүрд орхисон.

7

2013 онд эрүүлжүүлэхээр зочлоод гарсан хүний тоог нийт хүн амынхаа тоотой харьцуулаад харсан чинь 24 хүн  тутмын нэг нь эрүүлжүүлэх үйлчилгээг авсан болж таарч байна. 2013 онд эмэгтэйчүүд эрүүлжүүлэхээр олноор зочилсон буюу 6559 бүсгүй эрүүлжүүлэгджээ. Өсвөр үеийнхэн мөн энэ эгч нараа даган хормойдож 18 хүртэлх насны  833 хүүхэд, 161 сурагч, 1358 оюутан эрүүлжүүлэхэд чихцэлджээ. Цалин хангамжаар тааруухан, өөр орлогогүй гэдэг төрийн албан хаагчдын 1820 төлөөлөгч эрүүлжүүлэхэд саатаад гарчээ.  Архины энэ мэт тоон тойм урт хөвөрнө. Анх удаа ч ийм судалгаа тоо гарч байгаа биш. Хэдэн мянган литрээр нь үйлдвэрлэж тавиур дүүрэн өрсөн байхад нас биед хүрсэн хэн ч тоолдог мөнгийг нь өгөөд аваад уухад хорих аргагүй. Харин архины бизнес эрхлэгчдийн тухай хэдэн тоо байна. Мөн л 2013 онд Тусгай зөвшөөрөл бүхий  6823 аж ахуйн нэгж байгаа бол ая тухтай стандарт шаардлага хангасан орчинд архи сархадаар үйлчлэх тусгай зөвшөөрөл бүхий 2880 аж ахуйн нэгж байгаа юм. 2003-2012 онд архи худалдаалах цэгийн тоо 2.3 дахин, түүгээр үйлчилдэг  цэгийн тоо 1.6 дахин өссөн байх юм. Архиар сонгуулийн саналыг худалдаад авчихдаг байсан ч үе бидэнд бий. Нийгэм болоод хувь хүний амьдралд архины үзүүлдэг хор нөлөөг тоочоод яахав.  Одоо яах вэ гэдэг ээлжит асуултыг бол дахин тавих л болж байна. Үүнд хариулт болгож Архины хортой хэрэглээг бууруулах үндэсний хөтөлбөрт тусгагдсан зарим нэг саналыг авч үзье.  Юун түрүүн нийгэм ахуйн болон  сурталчилгааны нөлөөнөөс эхэлье.

6  

Бидний архи гэж товч нэрлээд байгаа согтууруулах ундааны сурталчилгаа аман ярианаас эхлээд алхам бүрт байна. Нэг уушийн газар стрессээ тайлж хэдэн шил Сөөжүү суллачихаад хайрт Уба даа  үүрүүлэх ТВ драмын хэсэг  бол архи уудаггүй жоохон хүүхдүүдэд ч нөлөөлж, туршаад үзмээр санагдтал нь гарч байгаа харагддаг. Архи хийдэг ах нар гоё гоё санаа сэдэж уралдаан тэмцээн зохиож ивээн тэтгэх нь хамгийн түрүүнд хүүхэд багачуудад хурдан нөлөөлж байгаа юм. Архи үйлдвэрлэгчдийн олон талт маркетингийн үр дүнгээр согтууруулах ундааг ууж эхлэх нас залуужиж байгааг дээр тоон судалгаагаар хэлсэн. ДЭМБ болон Эрүүл мэндийн төслийхний хамтран явуулсан судалгаагаар сурагчдын 82.8 хувь нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр согтууруулах ундааны зар сурталчилгааг харсан гэж хариулжээ. 2009 онд манай парламент зар сурталчилгааныхаа хуулинд хөнгөхөөн өөрчлөлт оруулж архитай тэмцэх тэмцэлдээ нэг ухралт хийсэн. 18 хувь хүртэл этилийн спирт агуулсан хатуулаг багатай дарс, пиво шимийн архины зар сурталчилгааг мэдээллийн хэрэгслээр явуулж болохыг нээж өгсөн байдаг. Гэр бүл, ахуйн хүрээний нөлөөг бол ярилтгүй. Хэлд ороогүй байж хундага тулгаж  өвөө эмээгээ инээлгэж байгаа ач нар зөндөө.  Мөн л судалгаа хэлж болох байна. 2009 онд явуулсан судалгаагаар эцгүүдийн 81.9 хувь нь, эхчүүдийн 66.1 хувь нь гэр орондоо ууж наргих, үгүйдээ л архинд халамцсан байртай орж гарах нь хэвийн үзэгдэл болсон гэж байна. Энэ бол мэдээж манай орчны судалгаа. Дэлхий дахины сургуульд суурилсан эрүүл мэндийн судалгаагаар бол сурагчдын эцэг эх асран хамгаалагчдын 35.8 хувь нь архи согтууруулах ундаа хэрэглэдэг байна.

7

Үүн дээр архины импортын тухай хэдэн баримтыг хэлэх хэрэгтэй байх. Архитай тэмцэж байна гэж ид ярьж явах үедээ онцгой албан татварын хуулинд өөрчлөлт оруулж импортын архинд 5 ам.доллар, 40 ба түүнээс дээш хатуулагтай импортын архинд 12 ам.доллар болгож нэмжээ. Ингэж нэмсэн хэдий ч манай улсын онцгой албан татварын хэмжээ дэлхийд харьцангуй бага хэвээр л байгаа. Ер нь бол архины бизнес хамгийн хурдан цэцэглэж хөл дээрээ босох олон таатай нөхцөл манай оронд байгааг бид хэлж чадна. Хэрэглэх хүнийх нь тоо жил бүр өсөлттэй нас залуужилттай байх бол үйлдвэрлэх худалдах нэгжийн зөвшөөрөл нь амархан бүтчихдэг.

7

Дээр дурдсан хэдэн тооноос “водка” биднийг дөрлөөд нөлөөндөө оруулж чадсан байна. Асар ашигтай энэ бизнесийг шууд хумих тухай ярих нь хийрхэл болох тул эрх зүйн зохицуулалтаар хяналтаа чангатгах, үйлчилгээний тоо цэг, архины хүртээмж, татвар ба үнийн бодлогоор архины худалдан авах чадварыг багасгаж, борлуулалтын сурталчилгааны боломжийг хязгаарлахаас өгсүүлээд архинд агуулагдах спиртийн хэмжээг багасгах хүртэл хийх зүйл их байгааг судлан тогтоож Архины хортой хэрэглээг бууруулах” үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулж төрөөр батлуулах гэж байна.

7  

Улс орны эдийн засаг сулрах ядуурал нэмэгдэхийн хэрээр архидалт ихсэж байна гэдэг зүүвэр тайлбараа өнгөрсөн жилүүдтэйгээ орхихоос эхлэх ёстой байх. Архи амьдралын дайсан. Ходоодыг минь халааж хорвоод мөнх юм шиг кайф өгч байгаад  20 насыг минь хулгайлчихдаг хор. Архи бол бизнес. Бид амьжиргаа дордож ядуурч байна гэж ярих ч архинд өгдөг мөнгөө олсоор л байна.   Ашиг олох л гэж архийг үйлдвэрлэнэ. Энэ унацтай бизнесийг хумих бус өргөжүүлсээр ирсэн ашиг сонирхол дээрээсээ гараад байдгийг мөн онцгойлон анхаарах ёстой. Виски гэдэг брэнд архийг дарс гэж үзэн татварын хөнгөлөлт  үйлчилдэг тухай ч яриа байна. Архи гэдэг чихэр давс шиг элбэг дэлбэг, өргөн сонголттой, олдоц ихтэй байх нь хэнд хэрэгтэй, ашигтай байна. Тэндээс архийг яаж “чангалах”  тухай ярьж эхлэх хэрэгтэй байх.

6

Пүрэвжавын Баярхүү /тоймч/