АН-ын даргын төлөөх сунгааны сурталчилгаа сүүлийн шатандаа орж байна. Өнөөдөр парламентад бүлэг байгуулах квотын доод хязгаарт хүрсэн суудал бүхий АН-д сөрөг хүчин гэх нэр нь ч ахдахаар хэмжээнд хүрээд байна. Учир нь өнгөрсөн оны УИХ-ын сонгуулиас хойш намын дарга С.Эрдэнэ нь хариуцлага хүлээж, УИХ-ын гишүүн Ц.Тувааныг үүрэг гүйцэтгэгчээр томилон, ажлаа хүлээлгэж өгсөн хэдий ч албан тушаалдаа эргэж ирж, АН-ын даргын бус тамганы эрэлд гарсан. Намын даргыг сонгох сунгааны дараагаар АН шинэчлэгдэх үү гэсэн асуултад олон нийт эргэлзэж байна.  Ерөнхийлөгчийн  сонгуулийн цаг тооны хуанлитай зэрэгцсэн намын даргын сунгааны үеэр ч АН-ын талцал үргэлжилж байгаа. АН-ын даргыг сонгох сунгаатай зэрэгцээд удирдлагууд нь дотоод асуудлаа цэгцлэхээр зөвшилцөх ажлын хэсэг байгуулаад байсан. Гэсэн хэдий ч АН-ын даргыг тодруулах сунгаатай зэрэгцээд удирдлагууд дотооддоо зөвшилцөж чадахгүй, бүүр мэдэгдэл хийх дээрээ тулжээ. УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж “Талуудыг эвлэрүүлэх, зөвшилцөлд хүргэх хурлыг зохион байгуулж зарласан ч ирэхгүй байна. Энэ янзаараа манай нам Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцож чадахгүйд хүрнэ” гэсэн нь АН-ын маргаан үргэлжилсээр байгааг илтгэнэ. Цаашлаад “Манай нам Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийн хайчинд байгаа. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хууль бол манай намын эсрэг болсон” хэмээн эвлэрч чадахгүй, даргаа сонгож чадаагүй өдий хүрсэн дотоод асуудлынхаа бурууг эрх баригч хүчин рүү чихэв. Аливаа намын дотоод асуудалд бусад улс төрийн хүчин ер падлийгүйг хэн бүхэн гадарлана. Намын даргыг тодруулах сунгааны сурталчилгаа дуусгавар болох энэ өдрүүдэд ч маргаан нь үргэлжилж, мэдэгдэл гаргасаар байгаа юм.

УИХ дахь АН-ын бүлэг “ Улсын Их Хурал дахь Ардчилсан намын бүлгийн гишүүд бид Ардчилсан намын дотоодод өрнөөд буй үл ойлголцлын үйл явцад хүндэтгэлтэй хандаж маргаан гаргаж буй талуудыг эвлэрүүлэх, дараагийн намын дарга сонгох үйл явцын талаар хоёр талын байр суурийг сонсож, шат дараалсан уулзалтуудыг зохион байгуулсан боловч нэгдсэн үр дүнд хүрээгүй.

Бид 2021 оны 3 дугаар сарын 11-ний өдөр зохион байгуулагдсан Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хорооны 279 гишүүн оролцсон ээлжит бус 20 дугаар хуралдаанд биечлэн оролцож намын даргын сунгаанд нэрээ дэвшүүлсэн дөрвөн нэр дэвшигчид амжилт хүссэн болно.

Мөн 2021 оны 3 дугаар сарын 15-ны өдөр талуудын байр суурийг сонсохоор С.Эрдэнэ тэргүүтэй хэсэгтэй уулзалт хийж, маргалдагч талуудын төлөөлөл оролцсон хамтарсан ажлын хэсэг байгуулж, зөвшилцөх, намын даргын сунгааг нэгтгэн хийх талаар байр сууриа илэрхийлсэн боловч ажлын хэсэг байгуулах, уулзалт хийх боломжийг С.Эрдэнэ тэргүүтэй хүмүүс гаргасангүй. Түүнчлэн Улсын Их Хурал дахь Ардчилсан намын бүлгийн гишүүдийн нэрийг барьж, ажлын хэсэг зөвшилцөлд хүрч сонгуулийг нэг өдөр зохион байгуулахаар болсон мэт буруу ташаа ойлголт, мэдээллийг намын гишүүд болоод нийгэмд түгээж байгаад харамсаж байна” гэдгээ мэдэгдээд байна. Нөгөөтэйгүүр АН-ын даргыг сонгох санал хураалт цар тахлын халдварын үеийн  журмаар цахимаар явагдана. Үүнд УИХ дахь АН-ын бүлгийн гишүүд мөн л эсрэг байр суурьтай байна.  АН-ын одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Улсын Дээд Шүүхэд бүртгэлтэй Үндсэн дүрэмд намын даргын сонгуулийг “цахимаар” явуулах заалт байхгүй.

Нэгдсэн зөвшилцөлд хүрч чадаагүй байж С.Эрдэнэ тэргүүтэй хэсэг олон нийтийн сүлжээнд цахим системээр санал хурааж Ардчилсан намын даргыг сонгох гэж буй тухай мэдээллийг түгээж байгаа нь анхан шатны намын гишүүдийн баталгаат саналаар сонгогдох шинэ удирдлагатай дахин маргаан үүсгэх, улмаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшигчийг оролцуулах боломжгүй болгох эрсдэлт нөхцөл байдал үүсгэнэ” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байгаа. Цар тахлын халдварын бүх нийтийн өндөржүүлсэн бэлэн байдлын энэ үед УИХ цахимаар хуралдаж, цахим журам үйлчилж байгааг төрийн түшээд юунаас илүүтэй мэдэж байгаа. Тэр байтугай цар тахлаас урьчдилан сэргийлэх, эдийн засаг, нийгэмд  авч хэрэгжүүлэх  арга хэмжээний хуулийг өмнөх парламентын үед баталж, шинэ парламент дахин нэмэлт өөрчлөлт оруулсан баталсан. Тиймээс намын дүрмийн бус цахим санал хураалтыг эсэргүүцсэн нь улстөржилт гэж ажиглагчид дүгнэж байгаа юм.

АН-ын даргын сонгуульд  УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл, МҮХАҮТ-ын тэргүүн О.Амартүвшин, нийслэлийн АН-ын дарга Д.Пүрэвдаваа, Ардчилсан залуучуудын холбооны Ерөнхийлөгч С.Эрдэнэболд нарын дөрвөн хүн нэр дэвшин, өрсөлдөж байна.  Харин зөвшилцөлд хүрч чадаагүй хуваагдсан АН-ын удирдлагууд намын даргыг сонгох саналт хураалт, сонгогдсон шинэ даргыг хүлээн зөвшөөрөх эсэх нь эргэлзээтэй хэвээр байна. Ямартай ч энэ өдрүүдэд хүссэн ч, эс хүссэн ч шинээр сонгосон даргыг хүлээн зөвшөөрөх, цаашлаад Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийг ч маргаангүй тодруулах сонгуулийн  цаг хугацааны хайлчилбар дээр АН ирээд байгаа нь үнэн. Учир нь цаг хугацааг хэн ч зогсоох чадахгүй.

Н.Энхлэн