Жил бүрийн 4 дүгээр сарын 2-ныг Аутизмыг таниулах дэлхийн өдөр болгон 2008 оноос тэмдэглэж ирсэн билээ.

Монгол Улсад аутизмтай 2394 хүүхэд бий.

Аутизмын хүрээний эмгэг (АХЭ) бол хүний бусадтай харилцах, нийгмийн харилцаанд орох, мэдээллийг хүлээж авч боловсруулах чадварт нөлөөлдөг насан туршийн өргөн хүрээний эмгэг юм. Аутизмын шалтгааны талаар одоогоор шинжлэх ухаан нэгдсэн дүгнэлтэд хүрээгүй байгаа бөгөөд тархины үйл ажиллагааны саатлын улмаас үүдэлтэй гэдэг дээр эрдэмтэд судалгаа шинжилгээ хийсээр байна.

Аутизм нь өргөн хүрээний эмгэг тул аутизмтай хүн бүр өөр өөр байдгаараа онцлогтой. Гэхдээ аутизмтай хүн бүрт дараах гурван бэрхшээл заавал байдаг. Үүнд:

1. Бусад хүнтэй үгээр болон үгэн бус аргаар харилцах чадваргүй, чадвар муутай буюу өвөрмөц этгээд байдлаар харьцдаг
2. Нийгмийн харилцаанд оролцох чадваргүй, чадвар муутай буюу өвөрмөц этгээд байдлаар оролцдог
3. Зан үйлийн хувьд давтамжтай, үйлдэл сонирхлын хувьд хязгаарлагдмал байдлаар илэрдэг баригдмал сэтгэлгээтэй

Шинж тэмдэг

Аутизмын хамгийн гол шинж бол харилцаанд оролцох чадваргүй буюу чадвар сул байх явдал байдаг. Нярай байх үеэсээ аутизмтай хүүхэд ээжийгээ хараад инээдэггүй, шулганадаггүй, гараа сарвайдаггүй, ганц юм руу удаан хугацаагаар анхаардаг байж болдог. Эсвэл хэвийн хөгжил явагдаж байснаа гэнэт дотогшоо орж нийгмийн харилцааг сонирхохгүй болдог. Аутизмтай хүүхдийг нэрээр нь дуудахад эргэж хардаггүй, хүний нүд рүү харахаас зайлсхийдэг байж болно. Жишээлбэл, хүүхдийг дуудахад эргэж харахгүй мөртлөө “…. чихэр өгье” гэхээр эргээд хардаг. Энэ нь нэг талаас хүүхэд өөртөө хэрэгтэй үедээ л эргэн харж, дуртай дургүй зүйлээ ялгаж салгаж байгаа боловч өөрийнхөө хэрэгцээг хангахын тулд л эргэж харснаас биш, харьцахын тулд хараагүй байдаг.

Аутизмтай хүн өөртэй нь ярьж байгаа хүний хоолойны өнгө, нүүрний хувирал, биеийн хөдөлгөөнийг ойлгодоггүй учраас бусдын бодол, сэтгэлийн байдлыг ойлгохдоо тааруу. Аутизмтай хүүхэд бусдын оронд өөрийгөө тавьж чаддаггүй учраас бусдыг өрөвдөх чадвар дутуу байж болно. Аутизмтай хүүхдээс “Үзэж байгаа номоо надад харуулаач” гэж хүсэхэд тэр номоо өөр рүүгээ харуулаад, нөгөө хүн рүү номоо эргүүлж харуулахаа мэдэхгүй байх жишээтэй.

Аутизмтай хүүхдүүдийн 30 хүртэл хувь нь огт ярьдаггүй ч ихэнх нь тодорхой хэмжээнд хэлд ордог. Гэхдээ хэлний хөгжил нь хоцордог буюу хэлийг буруу ашиглах нь элбэг. Жишээлбэл, бүх юмыг нэрлэж чадаж байгаа боловч мэддэг үгсээ харилцаанд ашиглахдаа бэрхшээлтэй тулгардаг. Эсвэл хүний хэлсэн өгүүлбэрийг өөрийн болгохгүйгээр хэвээр нь давтаж хэрэглэдэг. “Сүү ууя” гэхийн оронд “сүү уух уу” гэх жишээтэй. Мөн “би, чи” гэх мэт төлөөний үгсийг хэрэглэхгүй өөрийгөө нэрээрээ хэлдэг.

Аутизмтай хүүхэд давтамжтай хөдөлгөөн, үйлдэл хийдэг байж болно. Байран дээрээ эргэлдэх, урагшаа хойшоо найгах, гараа сэгсэрч савах, өлмий дээрээ явах гэх мэт. Зарим нь өөртөө хортой үйлдэл буюу толгойгоороо юм мөргөх, гараа хазах зэрэг үйлдэл хийдэг.

Аутизмтай хүүхэд бусад хүүхэдтэй хамтарч тоглох ухаанаа олдоггүй. Ярианых нь өнгө, аялгуу хиймэл мэт, сэтгэлийн хөдөлгөөнгүй мэт байж болно. Бас нарийхан хоолойгоор ярьдаг тохиолдол их. Ярианых нь сэдэв цөөн бөгөөд нөгөө хүнд нь сонирхолтой эсэхийг үл харгалзан өөрийнхөөрөө л ярьсаар байж болно.

Аутизмын шинж тэмдгүүд хүүхдийн хэлд орж, цэцэрлэгт хамрагдах насанд буюу 2 настайгаас улам илэрхий болдог. Тухайлбал хэл яриа, дохио зангаа зэрэг харилцааны бусад аргыг хэрэглэж мэдэхгүй, нэг хэвийн байдлыг шаарддаг, өөрчлөлтөд дургүй, хязгаарлагдмал сонирхолтой, давтамжтай үйлдэл хийдэг, хэт хурц мэдрэхүйтэй байдаг байна. Аутизмыг сайн мэдэхгүй хүмүүст ийм хүүхдүүд хэнэггүй, зожиг, дураараа гэх мэт буруу ойлголт төрүүлдэг. Аутизм гэхээр шууд л гаднаасаа ямар нэг байдлаар танигдах байх гэж бодвол эндүүрэл. Хүссэнээ авах гэж орилно, хүсэл нь биелэхгүй бол уйлна, зарим нь 4-5 нас хүрсэн ч ярихгүй, зарим нь ойлгогдохгүй хэлээр шулганах зэрэг нийтлэг төрх ажиглагддаг. Харилцаанд орохгүй байгаа, өөрийгөө тусгаарладаг хүүхдүүд эргэн тойронд тань байвал заавал мэргэжлийн эмчид үзүүлэхийг зөвлөж байна.

Шинж тэмдгүүд 3 хүртэл нас

• Инээх инээмсэглэх нь ховор
• Дуу авиа, нүүрний хувирлыг дуурайдаггүй
• Шулганадаггүй, гангадаггүй
• Нэрээр нь дуудахад хариу үзүүлэхгүй
• Нүд рүү хардаггүй
• Өөртөө анхаарал татах гэж оролддоггүй
• Дохио зангаа хэрэглэдэггүй
• Солгой баруун нь мэдэгддэггүй
• Хэвийн бус байдлаар суудаг, зогсдог
• Гар хөлөө өвөрмөц байдлаар хөдөлгөдөг
• Хариу үйлдэл удаан

Шинж тэмдгүүд 3-6 нас

• Нүүр рүү, нүд рүү хардаггүй

• Дуудахад сонсоогүй юм шиг байдаг
• Хэлд орохгүй, оройтож хэлд орно, давтаж хэлдэг
• Тоглоомоор тоглохгүй
• Тоо, үсэг, дүрсэнд хэт дурладаг
• Дохио зангаа ойлгодоггүй
• Давтамжтай үйлдэл хийдэг /гараа сэгсрэх, эргэлдэх…/
• Нэг хэвийн байдлыг шаарддаг
• Гар хөлөө эвгүй нугалж эвхдэг
• Хөдөлгөөний эвсэлгүй