Дэлхий нийтийг хамарсан COVID-19 халдварын улмаас хөл хорио тогтоож, зарим аж ахуй нэгжийн үйл ажиллагааг зогсоогоод даруй гурван сарын хугацаа өнгөрлөө. Үсчин, гоо сайханч, Нарантуулын лангуу түрээслэгч зэрэг хувиараа бизнес эрхлэгчдийн 90 хувийн үйл ажиллагаа доголдож, орлогоо алдсаныг МҮХАҮТ-ын судалгаа харуулж байна.

Тус танхимаас "Ажлын байрнаас хамаарах иргэдийн орлогын өөрчлөлтийн судалгаа"-г 2020 оны 4 сарын 10-13-ны өдрүүдэд, цахим асуулгын хэлбэрээр явуулж нийт 10105 иргэдийг хамруулан, түүврийн шаардлага хангасан 9043 иргэний мэдээлэлд үндэслэн үр дүнг нэгтгэжээ.

Судалгаанаас харахад хөл хорио хамгийн бага нөлөөлсөн салбар нь төрийн байгууллага, түүнд ажиллагсдын орлого. Дараа нь төрийн өмчит компани, малчид багтжээ. Харин хамгийн их нөлөөлсөн салбар нь хувийн хэвшил байна. Үүнээс улстөрчид буюу дээдсийн орлого буурахгүй байгаа учраас амьдралаас “тасарсан” шийдвэр гаргаж байна гэж ойлгож болмоор.

Засгийн газраас иргэдээ, хувийн хэвшлээ дэмжиж тодорхой шийдвэрүүдийг гаргасан нь хөрсөн дээр бууж, бодитой хувь нэмэр оруулсангүй. Тухайлбал аж ахуй нэгжүүдийг нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлтөөс чөлөөлсөн. Гэсэн ч энэ шийдвэр ажилтныг бодсон ч ажил олгогчийг дэмжсэн шийдвэр биш байв. Иргэнээ орлоготой байлгахын тулд компаниа дэмжих ёстой. Хэрэв компаний үйл ажиллагаа зогсвол хувийн хэвшлийн салбарт ажилладаг 1 сая хүн ажилгүй болох нь.

Компани нь дампуурж, ажлаасаа халагдлаа гэхэд судалгаанд оролцогчдын 72 хувь нь хадгаламжгүй буюу халаасандаа мөнгөгүй, 14 хувь нь 1 хүртэлх сар, 8 хувь нь 3 хүртэлх сарын хугацаанд амьдрах боломжтой гэж хариулсан байна. Өрхийн хуримтлалаар 1 жилээс дээш хугацаанд амьдарна гэж нийт судалгаанд оролцсон иргэдийн дөнгөж 0.4 хувь нь хариулжээ.

Төр батлан даагч болж бизнес эрхлэгчдэд бодитой дэмжлэг үзүүлэхгүй бол Монгол Улсын өнөөгийн нөхцөл байдал тавдугаар сард улам дордож, хямралтай нүүр тулахад ойрхон байгааг  ЭНЭ судалгаа харуулж байна.  МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч О.Амартүвшин “Бид хөл хорионд ороод 100 хоночихлоо. Чадахаараа тэслээ, чадахгүй нь дампуурлаа. Гэтэл 100 хоногт төр, засаг юу хийв. Үргэлж талцуулсан, зөрчилдүүлсэн шийдвэр гаргасан. Хэрэв Засгийн газар гаргасан шийдвэрүүдээ эргэн харж яаралтай засч, өөрчлөхгүй бол ирэх тавдугаар сард байдал улам хүндэрнэ" гэсэн юм.

Мөн хүнсний асуудалтай ч тулгарч магадгүй байна. Тухайлбал манайх Вьетнамаас будаа, Тайландаас элсэнчихэр импортлодог. Улс орон болгон эхэндээ COVID-19 вирусийг тоохгүй байсан бол одооноос хүнсний бүтээгдэхүүнээ нөөцөлж, хилээр гаргахыг хязгаарлаад эхэлсэн байна. БНХАУ-ын нөхцөл байдлын өөрчлөлт Монгол Улсад гурваас дөрвөн сарын дараа нөлөөлж эхэлдэг. Одооноос БНХАУ будаа гаргахгүй харин Вьетнамаас сая сая тонноор нь нөөцлөөд эхэлжээ. Тэгэхээр будааны хэрэгцээ тавдугаар сараас тасалдаж магадгүй нь.  

Нөгөө талдаа аж ахуй нэгжүүд экспортод гаргахаар 20 гаруй мянган тонн мах худалдан аваад нөөцөлчихсөн. Гэтэл хил хаалттай, импорт зогссон тул худалдаж авсан махтайгаа хамт хувиараа бизнес эрхлэгчид “өмхийрөх” нь. Манайх адууны махыг ихэвчлэн экспортод гаргадаг. Гэтэл мах нь хуршаад эхэлсэн тул дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу нөхцөл байдалтай нүүр тулж, дунджаар 300 гаруй сая ам.долларын үнэлгээтэй махны муудах хугацаа тун ойртжээ. Ноолуур нэгэнт өнгөрлөө. Одоо махаа экспортлоход анхаарал хандуулах хэрэгтэй байна. Яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол бодитой хямралтай нүүр тулах нь.

Нэг сая ажлын байр бий болгодог хувийн хэвшлийнхэн хөл хорио тогтоосноос хойш 100 хоног өөрсдийн хүчээр зохицуулж ирсэн ч өдрөөс өдөрт нөхцөл байдал улам дордож, дэлхийн эдийн засгийн түүхэнд байгаагүй эрэлт нийлүүлэлтийн шоок үүсчихлээ. Ашиг олох нь бүү хэл зардлаа ч нөхөж чадахгүй компаниуд олширч, гурван сарын байдлаар 46000 хүн нэмж ажилгүй болоод байна.

Иймд Төр засгаас иргэдийнхээ ажлын байрыг хадгалах илүү бодитой ажил, байгаа олсон дэмжлэг өгөхгүй бол Монгол Улсын нөхцөл байдал ирэх тавдугаар сард улам хүндрэх хэцүү цаг үе тулгарах нь. 

Г.Сүрэн