Японы мэргэжлийн сүмо бөхийн 11 сарын башё дуулиан шуугиан ихтэй болж өнгөрлөө. Уг башёд 69 дэх их аварга Хакүхо М.Даваажаргал түрүүлснээр бүх цаг үеийн түүхэнд 40 удаа түрүүлсэн анхны бөгөөд цор ганц сүмоч болоод байгаа билээ. Тэгвэл уг хэргээс дутахгүй нэг хэрэг өнгөрөгч 2 долоо хоногийн хугацаанд Монголчуудыг болоод Япончуудыг хоёр хуваагаад амжсан. Энэ бол их аварга Харүмафүжи Д.Бямбадорж болон маэгашира Таканойва А.Баасандорж нартай холбоотой хэрэг юм.

Уг хэрэгт хүн бүр өөрийн байр сууринаас хандаж байгаа. Тэгвэл Хакүхо аваргын өчигдөр эзэн хааны цомыг гардан авсны дараах хэлсэн үг сүмогийн ертөнцийг хөдөлгөөнд оруулаад байна. Тэрбээр “Би Харүмафүжи болон Таканойва хоёуланг нь эргээд дэвжээндээ гараасай гэж хүсэж байна” гэж хэлсэн нь сүмо бөхийн холбооныхонд таалагдаагүй гэнэ. Учир нь сүмо бөхийн холбоог төлөөлөх эрх мэдэл ямар ч аваргад байх ёсгүй гэж үзэж байгаа аж. Харин түүний хэлсэн зүйл нь Японы мэргэжлийн сүмо бөхийн холбооны байр суурьтай нийцэхгүй байгаа гэж тайлбарлаж байгаа юм. Учир нь сүмо бөхийн холбооноос уг хэрэгт хараахан шийтгэл ноогдуулаагүй байгаа бөгөөд өнөөдрөөс 10 сард болсон тус хэрэгт ач холбогдол өгч шалгаж эхлэнэ гэнэ.

Мөн сүмо бөхөөр дагнан бичдэг сэтгүүлч болох Масаюүки Тамаки Хакүхогийн талаар “Хоёр сумочийн хэрхэхийг Хакүхо шийдэх эрх мэдэлгүй. Хоёр сүмоч эргээд барилдсан байлаа ч энэ бол Хакүхогийн шийдвэр, хүслээр болдог зүйл биш. Ер нь сүүлийн үед Хакүхо өөртөө ялимгүй бардаж, биеэ тоож байгаа. Сүмо бөхийн холбоо үүнийг зүгээр ингээд хараад байж болохгүй” гэж өөрийн байр суурийг илэрхийлжээ.

Хакүхо нь өнгөрөгч сард болсон башёд сэтгэлийн маш их дарамттай байсан гэдгээ мөн ярилцлагын үеэр илэрхийлээд амжсан юм. Тэрбээр Монгол сүмочдын нэг нэгнээ гэмтээсэн хэрэг гарах үеэр цуг байсан учраас маш их эмзэглэж байгаагаа илэрхийлээд, Японы ард түмнээс мөн уучлал гуйсан билээ.

Харин үүнээс гадна 11 сарын тэмцээний үеэр буюу 11 сарын 22-нд тэрбээр сэкивака Ёшиказэд унасан барилдааны дараа ялагдлаа хүлээн зөвшөөрөөгүйгээр тогтохгүй, матта дохиог өөрийн барилдаандаа өгсөн юм. 

Энэ нь дахин барилдах буюу уг барилдаан шударга болоогүй гэдгийг илтгэж, дэвжээний захын шүүгч нарын гаргах ёстой үйлдэл билээ.  Тэгвэл эдгээр үйл явдлуудтай уялдуулан Хакүхог буруутгах нэг талыг баримтлагчид мөн Японы хэвлэл мэдээлэлд мэр сэр ажиглагдах боллоо.

Харин зодоонтой холбоотой хэрэгт байцаалт авах ажиллагаа 11 сарын 28-аас холбогдох цагдаагийн хэлтэст эхлэх бол мэргэжлийн сүмо бөхийн холбооны удирдлагууд ч мөн дээр дурьдагдсан хэргүүдэд өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж дүгнэх хурлыг өнөөдөр маргаашнаас гаргах бололтой.

Хакүхо М.Даваажаргал харин болсон хэргийн талаар бүх үнэнийг хэлнэ гэдгээ илэрхийлээд байгаа юм.

Б.Энх-Амгалан