Өнөөдөр биш, өчигдөр  ч биш өнгөрсөн 30 жилийн турш ТӨРИЙН ӨМЧИТ компаниудыг тонон дээрэмдэж, улсын хөгжлийг уруудан доройтох зам руу нь татсан ноцтой баримтууд дэлгэгдсээр байна. Ингэхдээ улстөр хийгээд хууль хяналтын байгууллагад нөлөөлөл үзүүлэх замаар давуу боломжийг олж аван төрийн өмчит компанийг тонон дээрэмддэг. Яг энэ жишгээр “Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэр”-ийн хөрөнгийг хэрхэн шамшигдуулж үрэн таран хийв?

Санхүүгийн шалгалтын дүн БҮРЭН ЭХЭЭРЭЭ

“Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр” ТӨХК

1990 оны Сайд нарын зөвлөлийн 160 дугаар тогтоолоор Монгол, Япон хоёр орны Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааны гэрээний дагуу Дархан-Сэлэнгийн бүс нутгийн төмрийн хүдрийн орд газруудыг түшиглэн Дархан-Уул аймагт “Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр” ТӨХК байгуулагдсан

1994 онд үйлдвэр ашиглалтанд орсноос хойш компанийн үйл ажиллагаа өргөжин тэлсээр Уул уурхайн олборлолт, боловсруулалт, Төмөрлөгийн үйлдвэрлэл, Гадаад болон дотоод худалдаа гэсэн үндсэн чиглэлүүдээр үйл ажиллагаа явуулж байна. “Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр” ТӨХК нь Монгол Улсдаа хар төмөрлөгийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй хамгийн том компани юм.байна.

 “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр” хувьцаат компанийг хэрхэн тонон дээрэмдэх үйл явц хэрхэн эхлэв

-2010 оноос эхлэн тус компанид хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт хийх санаачлагууд гарч эхэлжээ. Улмаар 2010 онд 48 сая доллар,  2011 онд 49 сая долларын хөрөнгө оруулалт хийх саналыг Засгийн газарт "Кью Эс Си" компани тавьж хөрөнгө оруулалт хийсэн. Хөрөнгө оруулалт хийснийхээ хариуд төмрийн хүдрийн баяжмал авахаар гэрээ байгуулжээ.

Үүний дараа 2013 он концессын гэрээ хийх саналыг тухайн үеийн Засгийн газар гаргажээ. Саналын дагуу 2014 онд  концессын гэрээ байгуулагдсан. Гэрээний хүрээнд барих ашиглах шилжүүлэх замаар зургаан төсөл хэрэгжүүлэх үүргийг "Кью Эс Си" компани  хүлээж байв.

Тэгвэл 2015 концессын гэрээндээ өөрчлөлт оруулж барих шилжүүлэх болгон өөрчлөлт оруулжээ. Улмаар 2016 онд Монголын төрд хоёр төрлийн хэрэгжүүлсэн төслөө хүлээлгэж өгөөд 240 тэрбум төгрөгийг төсвөөс гаргуулж авсан байна. Харин 2018 онд Засгийн газрын тогтоолоор 240 тэрбум төгрөгийг концессын төлбөрт шилжүүлсэн нь хууль гэж дүгнээд төрд төвлөрүүлэх үүрэг өгсөн байдаг. Улмаар 2022 оны дөрөвдүгээр сард болсон Засгийн газрын хуралдаанаас концессын гэрээг цуцалж,  санхүүгийн үйл ажиллагаанд нь хяналт, шалгалт хийх ажлын хэсэг гаргасан.

Энэхүү хяналт, шалгалтын нэгдсэн дүнгээр 2014-2021 онд буюу нийт долоон жилийн хугацаанд концессын эрхийг хэрэгжүүлсэн этгээдүүд нь 2,6 их наяд төгрөгийн зөрчил гаргаж, шамшигдуулалтыг бий болгосон байна. Санхүүгийн тайланд хийсэн шалгалтаар 1,2 их наяд төгрөгийн зөрчил илэрчээ. Мөн дээр дурьдсан 240 тэрбум төгрөгийн концессын төлбөр өнөөдрийн хүртэл төлөгдөөгүй байгаа бөгөөд үүн дээр нэмэгдээд 312,4 тэрбум төгрөгийн зээлийн асуудал үүссэн байгаа аж. 

1,2 их наяд төгрөгийн зөрчлийн ЗАДАРГАА

Энэ бол ямар ажил үйлчилгээ эрхлэх нь тодорхойгүй "Кью Эс Си" компани руу шилжүүлсэн мөнгө.

• 13,1 сая ам.долларын банкнаас авсан зээлийг "Кью Эс Си" компани руу шилжүүлсэн.

• Хүүгийн төлбөр болох 312 тэрбум төгрөгийн "Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр"-ээс шилжүүлж байсан.

• 4 сая ам.доллар. Энэ нь гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн борлуулалтаас зөрсөн зөрчил.

• 494,4 тэрбум нь төгрөг. ХХБ-аас авсан зээлэнд “Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр”-ийн өмч хөрөнгө орлогыг барьцаалсан зөрчил. Энэ мөнгө өнөөдрийг хүртэл чөлөөлөгдөөгүй.  

• 154,4 тэрбум төгрөг. Энэ нь урьдчилж төлсөн менежментийн төлбөр.  2017-2027 хүртэлх менежментын төлбөрийг урьдчилж гаргуулж авсан. 

•  108,3 тэрбум төгрөг нь хөрөнгө оруулалт хийхдээ тухайн үеийн валютын ханшийг тооцож нөхөж авсан төлбөр,

• 55 тэрбумыг воган түрээс.  “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр”-ээс мөнгө гаргуулж вагон худалдаж аваад худалдаж авсан. Худалдан авсан вагонаа “Төмөр замын зураг төслийн институт” компанид өмчлүүлсэн. Улмаар “Төмөр замын зураг төслийн институт” компани нь "Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр"-т түрээслүүлээд 55 тэрбум төгрөгийг гаргуулж авсан.

П.ГОО