“Гложекс Консалтинг” ХХК-ийн ерөнхий захирал, уул уурхайн инженер, эдийн засагч Л.Наранбаатартай Эрдэнэс Тавантолгой компанийн 1072 хувьцааг тойрсон асуудлаар ярилцлаа.

-Эрдэнэс Тавантолгойн 1072 хувьцааг хэзээ “амилуулах” вэ гэсэн хүлээлт олон жил үргэлжилж байна. Сүүлийн үед эрчимтэй яригдаж буй энэ асуудалд нааштай хариу байна уу?

-Бид Эрдэнэс Тавантолгой компанийг хувьцаа эзэмшигчдийг хохироож байгаа асуудлаар шүүхэд өгсөн. Чингэлтэй дүүргийн шүүхээс шударга шийдвэр гаргаж, Эрдэнэс Тавантолгой компанийг дүрмээ өөрчлөхийг даалгасан. Энэ дагуу дөрөвдүгээр сарын 27-нд энэ компани дүрмээ өөрчилж, ХК болсон. Ингэснээр 2.5 сая иргэний хувьцааг нэрээр нь тайлан балансдаа албан ёсоор бүртгэж, нэгж хувьцааг 933 төгрөгөөр үнэлсэн. 1072 ширхэг нэг сая орчим төгрөгийн хувьцаа эзэмшиж байгаа иргэдийг бүртгэсэн нь түүхэн үйл явдал болсон. Дараагийн алхам бол нээлттэй хувьцаат компани болгон, хувьцааг дотоодын хөрөнгийн биржээр арилжаалах. 2.2 их наяд төгрөгийн үнэлгээтэй хувьцаа Хөрөнгийн биржид эргэлдэнэ гэсэн үг.

Иргэд маш их хүлээлттэй байна. “1072 хувьцааг арилжаалах групп”-т 110 000 хүн нэгдэж, хоорондоо мэдээлэл солилцож, энэ ажлыг хийхийг төр засгаас шаардаж байна. 600 гаруй мянган хүн брокер дээр данс нээчихсэн, хувьцааг Хөрөнгийн биржид арилжаалахыг хүлээж байна. Энэ хүлээлтийг Засгийн газар ойлгож байгаа байх.

-Саяхан та энэ асуудлаар Засгийн газрын түвшинд уулзалт хийсэн. Үр дүн юу байв?

-Өнгөрсөн долоо хоногт “Ард”-ын Ч.Ганхуяг, Хөрөнгийн биржийн захирал Х.Алтай бид гурав ЗГХЭГ-ын дарга Г.Занданшатартай уулзсан. Уулзалтаар 2.5 сая иргэний эзэмшиж байгаа Эрдэнэс Тавантолгой компанийн хувьцааг дотоодын Хөрөнгийн биржид яаравчлан арилжаанд оруулаач гэсэн хүсэлтийг тавьсан. Зарчмын хувьд ойлголцолд хүрсэн.

-Уулзалтаар яригдсан асуудлаас болсон уу, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар цахим хуудсаараа Г.Занданшатар сайдад ажил үүргийн хуваарийг нь сануулсан байсан. Сайд нарын санал зөрөлдөж байгаа бололтой?

-Засгийн газар Эрдэнэс Тавантолгой компанийг нээлттэй ХК болгоно гэдэгтээ нэгдмэл байр суурьтай байгаа юм билээ. Гэхдээ дотоодын Хөрөнгийн биржид эхэлж гаргах уу, гадаадад гаргах уу гэдэгт байр суурийн зөрүүтэй байгаа нь ажиглагдсан. Өөрөөр хэлбэл хэрэгжүүлэх арга замын тал дээр жижиг үл ойлголцол байна гэж харсан.

-Та бүхэн дотоодод арилжих саналыг Засгийн газарт тавьсан байгаа шүү дээ. Яагаад гадаадад биш гэж?

-Бид судалгаа хийсэн. Гадаадын хөрөнгийн биржид эхэлж гаргах боломж нь хязгаарлагдмал юм байна.

Нэгдүгээрт, 2.5 сая иргэний хувьцааг хөдөлгөөнд оруулсан байх шаардлагатай. Шууд гадаадын хөрөнгийн биржид гаргавал хувьцааны үнэ унах магадлал өндөр.

Хоёрдугаарт, биржүүдийн шаардлага маш өндөр. Хамгийн шалгуур багатай нь Хонгконгийн Хөрөнгийн бирж. Гэтэл Хонгконгийн Хөрөнгийн бирж хэдхэн хоногийн өмнө IPO хийх компанийн шаардлагыг өөрчилсөн. Ингэхдээ дотоодын хөрөнгийн бирждээ багадаа таван жил үйл ажиллагаа явуулсан байх шаардлагыг тавьсан. Тэгэхээр Эрдэнэс Тавантолгой компани 2020 оноос өмнө гадаадын хөрөнгийн биржид гарах боломжгүй нь шууд харагдана.

Тиймээс энэ нөхцөл байдалтай эвлэрээд Эрдэнэс Тавантолгой компани дээр айхтар их хөрөнгө мөнгө босгохоосоо илүү иргэдийн хувьцааг “амь оруулах” ажлыг нэн тэргүүнд яаравчлах хэрэгтэй байгаа юм.

-Цаг хугацаа болоод эдийн засгийн үр өгөөжийн хувьд 1072 хувьцааг “амилуулах” цаг нь мөн үү?

-Цаг хугацааны хайчин дунд байгааг ойлгох хэрэгтэй. Энэ нь зах зээл биднийг хүлээхгүй гэсэн үг. 2018 онд коксжих нүүрсний үнэ тогтвортой байх ч 2019 онд үнэ унах таамгийг олон улсын шинжээчид өгөөд эхэлсэн. Тэгэхээр бид энэ цонх үеийг ашиглах хэрэгтэй. 2018 оныг алдаад 2019 онд нүүрсний үнэ унасан үед биржид гарах нь утгагүй асуудал, дотоод, гадаадад ч ялгаагүй. 2018 он шиг зах зээл таатай, нэг нам олонх болж суусан үе 2011 онд байсан. 2011 онд энэ цонх үеийг ашиглаагүйгээс бид найман жилийг алдсан. 2018 оныг алдвал дахиад найман жил. Үүний цаана хувьцаа эзэмшигчид хохирно.

-Тэгвэл боломж нь дотоодын хөрөнгийн бирж юм байна. 1072 хувьцааны энэ хөдөлгөөн хөрөнгийн зах зээлд ямар өөрчлөлт авчрах уу?

-Энэ бол хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх том алхам. Манай биржээр арилжаалагдаж байгаа хөрөнгийн зах зээлийн багтаамж нь 2.4 их наядаар хэмжигддэг. Дээрээс нь 2.5 сая иргэний хувьцааны 2.2 их наяд төгрөг ороод ирэхээр энэ зах зээлийг нэг дахин тэлнэ. Ингэхээр Монголын санхүү, хөрөнгийн зах зээлд томоохон реформ хийгдэнэ. 4-5 банк санхүүгийн зах зээлийн 98 хувийг барьж байгаа монополийг задална. Иргэд өгөөж багатай хадгаламжид мөнгөө хийх бус хөрөнгийн биржид хувьцаагаа арилжиж, илүү үр ашгийг хүртэнэ. Ингэснээр банкууд бодит өрсөлдөөнд орж, зээлийн хүү буурах нөхцөл бүрдэнэ.

-Иргэд хувьцаагаа арилжаалахад бэлэн байгаа болов уу?

-Үүнийг би иргэдээс асууж үзсэн. Нийт 4 000 орчим хүн санал асуулгад оролцож, 2 500 хүн хувьцаагаа зарахгүй, хадгална гэсэн. 1 200 орчим хүн хувьцаа нэмж авна гэсэн бол 300 орчим нь хувьцаагаа зармаар байна гэж хариулсан. Эндээс хувьцаа зарах бус нэмж авах сонирхол их байгаа нь Эрдэнэс Тавантолгойн хувьцаа эрэлт ихтэй байхыг харуулж байна.

-Гэхдээ энэ судалгаа хувьцаа эзэмшигч 2.5 сая иргэний багахан хувийг хамарсан учраас дүгнэлт хийхэд эрт. Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн нөхцөл байдал болоод иргэдийн амьдралаас шалтгаалж бодит байдал дээр хувьцаагаа зарах хүсэлтэй иргэд илүү олон байж магадгүй?

-Цахим орчинд хийсэн судалгаанд үндэслэж шийдвэр гаргах нь учир дутагдалтай гэдэгт таньтай санал нэг байна. Иргэдийн дунд социологийн судалгааг цаасан дээр хийх хэрэгтэй. Үүнийг Засгийн газар хийх байх.

-Бас мөнгөтэй хэсэг бүлэг нь хувьцааг худалдаж аваад давуу эрхтэй болчих вий гэсэн болгоомжлол бий?

-Үүнтэй би санал нийлэхгүй байна. Учир нь 2.5 сая иргэний хувьцаа энэ компанийн ердөө 14.5 хувь нь. 34-өөс дээш хувийг эзэлж байгаа тохиолдолд хяналтын багц болно. Нэг хүн авлаа ч энэ хувьд хүрэхгүй. Хөрөнгийн биржид нэг этгээд нэг хувиас хэтрэхгүй худалдан авалт хийх хориглосон зохицуулалтыг хийж өгч болно.

-Эрдэнэс Тавантолгой компанийн удирдлагууд Ерөнхийлөгчтэй уулзах үеэрээ 461 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан ч ногдол ашиг тараахгүй гэж ярьж байсан. Ногдол ашиг тараах боломжгүй юу?

-461 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашгаа ногдол хэлбэрээр иргэдэд өгвөл үйл ажиллагаагаа яаж санхүүжүүлэх үү. Өр тавина, банкнаас зээлэх үү, дахиад Чингисийн нэрийг бариад бонд босгох уу.

Олон нийтэд нээлттэй болох, гадаадад IPO гаргах гэж байгаа компани цэвэр ашгаараа хайгуулаа нарийвчилж хийх хэрэгтэй, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа сайжруулах хэрэгтэй. Ашгаасаа энэ бүхнээ санхүүжүүлж, одоо л үйл ажиллагааны зөв голдрилд орж эхэлж байна.

-Ерөнхийлөгч иргэдийн эзэмшиж байгаа 14 хувийг 100 хувь болгох хуулийн төсөл өргөн барихаа мэдэгдсэн. Ингэснээр ногдол ашиг нэмэгдэж, Ерөнхийлөгчийн өр тэглэх амлалт хэрэгжих нөхцөл бүрдэнэ гэсэн. Үүнийг та хэрхэн харж байгаа вэ?

-Энэ бол популизмын хамгийн сонгодог хэлбэр. 2.5 сая иргэн энэ компанийг эзэмшинэ гээд бод доо. УИХ, Ерөнхийлөгчийн сонгууль шиг энэ компанийн гүйцэтгэх удирдлагыг сонгох сонгууль орон даяар явагдах нь байна шдээ. Засаглалын хувьд ойлгомжгүй, түвэгтэй байдлыг бий болгоно.

Нөгөө талаас иргэдэд хувьцааг үнэгүй өглөө, үйл ажиллагаагаа яаж санхүүжүүлэх вэ? Ард иргэдэд 100 хувь өг гэдэг нь 100 хувь өр тавьж үйл ажиллагаа явуул гэсэнтэй адилхан.

Ерөнхийлөгч болоод түүнийг тойрон хүрээлэгчид нь энэ компанийг нээлттэй ХК болгож болохгүй. Хаалттай байлгаж байгаад ногдол ашгаа хүлээх ёстой гэсэн мессежийг олон нийтэд өгч байгаа. Жилийн 3000 төгрөгийн ногдол ашиг хуваарилбал сая төгрөг олохын тулд 333 жил энэ хувьцаагаа дарж хэвтэх нь. Энэ популизм цаашаа явахгүй.

Харин үүний оронд иргэдийн эзэмшиж байгаа 1 сая төгрөгийн үнэтэй хувьцааг яаж 10 сая болгох уу гэдэг арга замыг бодох хэрэгтэй.

-Яаж 10 сая төгрөгийн үнэлгээтэй болгох уу?

-Энэ бол амархан. Би 47 дахин өсгөх боломж байна гэж хэлнэ. Яг хажууд нь гадаадын хөрөнгийн биржид гарсан Энержи Ресурс компани байна. Энержи Ресурс 2009 онд аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулна гэж Хонгконгийн хөрөнгийн биржид IPO хийж, 660 сая ам.доллар босгож, маш том бүтээн байгуулалт хийсэн. Уурхай, автозам, баяжуулах үйлдвэр, цахилгаан станц, ажилчдын орон сууц, төмөр зам байгуулна гэсэн. Төмөр замаас бусад бүгдийг нь хийсэн. Төмөр замтай цогц төсөл байсан учраас Энержи Ресурсын нэгж хувьцааны үнэ 7 хонгконг доллараар үнэлэгдэж байсан. Төмөр замыг шийдээгүй учраас хувьцааных нь үнэлгээ 47 дахин унасан. Ингэж унахад өнөөдрийн Ерөнхийлөгч, тухайн үеийн Зам тээврийн сайд Х.Баттулга асар өндөр үүрэг гүйцэтгэсэн.

Ингэж унагаж болсон юм чинь босгож бас болно. Эрдэнэс Тавантолгой компаниа төмөр замтай нь шийднэ гээд Хөрөнгийн биржид гаргавал нэг сая төгрөгөөр үнэлэгдсэн хувьцааны үнэ дор хаяж тав дахин өснө гэдгийг баттай хэлж чадна. Засгийн газраас Эрдэнэс Тавантолгойд баяжуулах үйлдвэр, цахилгаан станц барина, төмөр зам тавина гэх бүрт хувьцааны үнэ өснө. Өсгөх боломж 65 суудалтай МАН-д байна. Зориг, мэдлэг нь хүрдэггүй юм уу эсвэл хүсэлгүй юу, хөдөлдөггүй.

-Магадгүй айдастай байгаа байх. Оюутолгойг хөдөлгөсөн хүмүүсийн нөхцөл байдал Эрдэнэс Тавантолгойг урагшуулсан хүмүүсийг хүлээж байж магадгүй гэсэн.

-Шийдвэр гаргасных нь төлөө өмнөх Ерөнхий сайд нараа шоронд хориод байгаа нь буруу. Нөгөө 30-аад он эргэж ирж байна уу. Ардчилсан Монгол Улсад 30-аад оны үйл явдал эргэж ирэхдээ бүр хүнд хэлбэрээр ирж байгаа мэт санагддаг. Ийм айдас улс төрийн шийдвэр гаргагчдад төрж байгааг үгүйсгэхгүй.

Оюутолгойтой өрсөлдөх төсөл бол монголчуудын 100 хувийн бүтээн байгуулалт болох Тавантолгой мөн. Тавантолгой, Оюутолгойг давахуйц хэмжээнд өсч өндийж байж бид Рио Тинтотой нэг ширээний ард сууж, ижил түвшинд хэлэлцээ хийх бололцоо нээгдэнэ. Тавантолгой төслөө улстөржүүлж, гацаачихаар Рио Тинто томорч, бид жижгэрээд байгаа биз дээ.

Ярилцсан танд баярлалаа.

В.Бат