Өмнийн говь дахь Тавантолгойн уурхайг ашиглаж, үр шимийг нь хэсэг бүлэг хүн үү эсвэл Монголын 3 сая иргэн хүртэх үү гэх хэрүүл Төрийн ордонд үргэлжид үүсдэг. Ямар хэмжээний нөөцтэй, хэдэн жил ашиглах тухай нэгдсэн ойлголтгүй атлаа асар их хэмжээний мөнгө босгож, ашиг олох хүсэлтэн олон. Уул уурхайн салбарын мэргэжлийн хүмүүс өнөөгийн менежмент, технологиор олборловол 10 хүрэхгүй жилийн дараа Тавантолгойн нөөц нь дуусна гэж “айлгаж” буй. Харин улстөрчид 200 жил ашиглаж, монголчуудыг өргүй амьдаруулна хэмээн олны чихийг баярлуулж байна. Тиймээс бид уул уурхайн салбарын мэргэжлийн хүмүүсийн нэг “QMC” группын ерөнхий захирал М.Дагватай уулзаж, Тавантолгойн нөөц болоод сорчилж олборлодог гэх асуудалд хариулт авлаа. 

 

 

 

 

 

-Ойлголтын зөрүү байдаг бол түүнээс эхлэе л дээ. Хайгаад, газрын дор байгаа гэдгийг нь олж мэдсэн болон барагцаалж байгаа хэмжээгээрээ Тавантолгойд 6-7 тэрбум тонн нүүрс яригдана. Газрын дор буй нүүрсний хуримтлал. Бидэнд байгалиас өгсөн өгөгдөл. Энэ өгөгдлөө мэдэж байх нь чухал. Улс орнуудад байгалийн баялаг, өгөгдлүүдээ судалж, бүртгэж, анализ хийдэг тусгай байгууллагууд байдаг. Манай улс ч ийм байгууллагатай, түүнийгээ улам төгөлдөржүүлэхээр хуулинд тусгаад явж байгаа.

 

Байгалиас өгсөн баялаг, өгөгдлийг хөгжлийн боломж, бололцоо болгож чадах эсэх нь хэтэрхий олон хүчин зүйлээс хамааралтай. Түүнийг нь хүмүүс гүйцэд харсан, дутуу харсан аль нь болохоосоо хамаараад жишээлэхэд Тавантолгойгоос авч ашиглах боломжтой нүүрсний хэмжээг хэтрүүлж хэлэх явдал байна.

 

 

 

 

- Тооцох гэхээсээ илүү баримжаалдаг гэж хэлье. Газрын дор баялаг буйг мэдсэн бол эргэлтэд оруулах боломжийг тал бүрээс нь үнэлнэ. Тал бүрээс нь гэдгийг жишээлэхэд Монгол Улсын хувьд хүн ам цөөн тул дотоодын хэрэглээ нь бага учраас гадагш зарах боломжийг авч үздэг. Хосгүй ховор баялаг байвал зарж байгаа тал нь тоглоомын дүрмээ, үнээ өөрөө тодорхойлж, зах зээлээ өөрөө сонгоно биз дээ. Харин манай нүүрсний тухайд нөхцөл өөр. Ихэнхдээ л худалдаж авч байгаа нь цөөн, зарж байгаа нь олон тул зарж буй талууд хоорондоо өрсөлддөг. Тиймээс тэдэн жил олборлож, ашиглана гэж итгэлтэй, бардам хэлэхэд хэцүү. Өрсөлдөж байгаа нэг этгээд үнэ буулгаж, нөгөө нь шинэ технологи нэвтрүүлээд өртгөө бууруулах зэрэг олон боломж байгаа учраас миний нүүрсний өрсөлдөх чадвар хаа хүрч дуусна тэнд баялгийг ашиглах хугацаа дуусаж болно. 

 

Манай улсын гол асуудал бол нүүрсний бизнест хожуу хөл тавьсан. Бусад улс орнууд 20-30 жил ажиллаж, өөрийн гэсэн давуу талыг бий болгосон зах зээл рүү хоцорч орсон. Бизнест түрүүлж орсон нь ихэнх зах зээлээ эзэлдэг. Харин хоцорсон нь бусдын хэрэглэгчийг булааж авахын төлөө “байлддаг”. Ийм зовлонтой ажлыг Монголын компаниуд хийж байгаа. Энэ хэцүү өрсөлдөөн дунд Тавантолгойн 6-7 тэрбум тонн нүүрсний хэдийг нь ашиг гарган зарж чадах юм бол. 

 

 

 

 

Өрсөлдөөнд аль болох давуу тал гаргаж чадвал аль болох олон жил ашиглаж чадна л гэж хэлэх гээд байна. Гэхдээ таны асуугаад байгаа 200 жил гэдэг хугацааг бүрхэгдүүлээд байгаа, өрсөлдөөнд сул тал бий болгоод байгаа хүчин зүйл нь хэтэрхий их байна. Бизнест жишээлэхэд шийдвэр гаргах хурд өрсөлдөөнд том давуу тал авч ирдэг. Бид төрийн олон шат дамжлагаар шийдвэр гаргах тул Тавантолгойд энэ давуу тал лав алга. 

 

Бизнест орцынхоо өртгийг бууруулж чадвал гарцынхаа өртгийг бууруулж өрсөлдөх давуу тал бий болгодог. Уул уурхайн бизнесийн нэг орц нь уурхайг эхлүүлэхэд шаардагддаг их хэмжээний хөрөнгө оруулалт. Бидний өөрийн хөрөнгө хүрэлцэхгүй учраас гаднаас хөрөнгө авч, түүнд нь хүүгийн зардал төлөхөөс аргагүй. Улс нь ядмаг байх тусам хүүгийн зардал өндөр. Энэ тал дээр бас л давуу тал алга. Өөр нэг орц нь уурхайг ажиллуулахад шаардагддаг машин техник, хүн хүч, дизель түлш. Бид уул уурхайн том машин, техник, түүнчлэн нефтийг ч үйлдвэрлэдэггүй, гаднаас худалдаж авдаг тул давуу тал байхгүй. 

 

Монголын уурхайнуудын хувьд одоохондоо гадаргад ойр байгалийн баялаг, хямд ажиллах хүч хоёр л өрсөлдөх давуу тал үүсгэж байна. Харамсалтай нь үүнийгээ зах зээл эзлэх давуу тал гэхээсээ илүү өрсөлдөөнд амьд үлдэх хэрэгсэл болгож ашигласаар удаж байна даа. Монголын нүүрсний бүх уурхай гадаргад ойрхон хэсгээ л мөлжиж өдөр хоног өнгөрөөж байна. Анх ямар их баялаг вэ гэж харсан хүнд 200 жилийн ашиглаад дуусахгүй их нүүрс харагдаж байгаа. Гэхдээ сүүлийн 10 гаруй жил зөвхөн өнгөн хэсгийг авч, өрөмийг нь хусч байна гэсэн үг. Хялбар авч болох хэсгийг авч идсээр байтал хожим авахад хүнд хэсэг нь үлдээд, түүнийгээ бүр авч чадахаа больчихвол юун 200 жил ухах, 8 жилийн дараа ч орхиход хүрэхээр байна шүү гэдгийг манай салбарын хүмүүс анхааруулаад л байгаа юм. Тавантолгойн ордод байгаа нүүрсний багахан хэсэг нь хэт сайн чанартай бөгөөд түүнийг нь бусадтай нь холих замаар ядаж нэг тэрбум нүүрсийг нь ашиглачих юмсан гэж хардаг мэргэжлийн хүмүүсийн аргаа ядсандаа анхааруулж хэлж байгаа нь тэр. 

 

 

 

Сорчилоод байна. Цөөнгүй шалтгааны улмаас сорчилж байгаа юм. Нэгдүгээрт, угаадаг үйлдвэр байхгүйгээс хольж чадахгүй байгаа тул сорчилж байна. Хоёрдугаарт өрсөлдөөний төрөл бүрийн давуу талууд бий болгож чадахгүй байгаа тул хамгийн хялбар авч болох хэсгийг нь хэт удаан олборлож, хожим олборлоход хүнд хэсгийг нь дангаар нь үлдээж байгаа нь сорчилж байгаа хэлбэрт орно. Үүнд хямд тээврээр нүүрс гадагш гаргах шийдэл гаргахгүй удаж байгаа зэрэг олон олон асуудал яригдах ёстой. Ер нь Тавантолгойд маш ойлгомжтой ганцхан зүйл л бий. Энэ ордод төрөл бүрийн шинж чанартай нүүрс байна. Холиод зарвал энэ нөөцийг урт хугацаанд илүү үр өгөөжтэй ашиглана. Өнөө үеийнхэн бид “мэдээж хольж зарна, гэхдээ тэр болтол ингэсгээд ухаж л байя” гэсэн маягаар асуудалд хандаж байгаа нь хойш үеийнхнийхээ өмнө хийж байгаа гэм юм даа. 

 

 

 

Холоос хайх хэрэггүй дээ.Тавантолгойг олон зуун жил ашиглах боломжтой, асар их мөнгө гэж сурталдаад байгаа хүмүүс, тэрэнд нь итгээд байгаа хүмүүс нийлж автобус хөлслөөд энүүхэн Шарын гол, Багануурын уурхайг очоод үз. Шарын голыг социализмын үед авахад хялбар хэсгээс нь мөлжсөөр байгаад амыг нь бариад авсан, одоо амь тавих гэж байна. Олон зуун жил ашиглана гэх мэтчилэн юм яримаар байвал Шарын голын хөрсөн дор одоо ч их хэмжээний нүүрс байгаа юу гэвэл байгаа шүү. 

 

Багануурт ч ялгаагүй маш олон жил ашиглах боломжтой нүүрс хэвтэж л байна. Харин цахилгааны үнэ чөлөөлөхгүй, улмаар уурхайг алдагдалтай олон жил байлгаснаас хялбар авах нөөц дээр удаан хугацаанд ажиллуулж, нийт нөөцийг нь бүрэн ашиглах боломж жил ирэх бүр хомсдсоор байна. Одоогийн удирдлага эсвэл төр барьж буй улс төрийн намыг муухай харагдуулах гэж богино хугацааны улс төр гарах ёстой шийдвэрийг гаргуулахгүй байгаа учраас үүнийг шийдэхгүй удсаар, Багануурыг Шарын голын араас явуулах бэлтгэл хийгдсээр л байна.

 

 

 

 

7-8 жил гэдэг бол хүмүүст анхааруулга өгсөн тоо. Гэхдээ эвгүйдэж байгаа. Тавантолгойн орд бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолын нэг том хэрэгсэл. Өндөр хөгжилтэй улс болох уу эсвэл ядарсан улс байх уу гэдгийг шийдэх боломжтой. Ямартай ч 10-аад жил сорчилж зарж өнөө үеийнхний амь аргацаах хэрэгсэл болгож байгаа маань 50 жилийн дараах Монгол Улсын өндөр хөгжилд саад болох алхам бүү байгаасай. 50 жилийн дараа дэлхий сөнөнө гэдгийг баталгаатай мэдэж байгаа бол сорчлоод зарахад миний зүгээс хэлэх үг алга. Харин энэ улс цаашид 200-300 жил оршин тогтнож, хөгжөөсэй гэвэл өнөөдрийн энэ үйлдэл ирээдүйгээ хорлож байгааг анхаарах хэрэгтэй.

 

 

 

 

Мэдэхгүй. Ийм тооцоо хийх нь ч утгагүй.