Шадар сайд У.Хүрэлсүх баяр наадмын өмнөхөн хурал хийж, эрлийз морь уралдуулбал хуулийн хариуцлага хүлээлгэнэ гэдгийг  хатуу анхааруулж, “Монгол наадмаар Монгол морь” уралдах ёстой хэмээсэн. Түүний хэлсэн үг хөрсөн дээр бууж өнөө жилийн Улсын баяр наадмын хурдан морины уралдаан бүрийд 100 орчим шандаст хүлэг хасагдаж, уяан дээр эргэцээд үлдсэн.

Сүүлийн жилүүдэд адууны цусыг сайжруулж, чанаржуулах зорилгоор уяачид эрлийз азаргыг дунджаар 7-20 мянган ам.доллараар худалдан авах болсон. Тиймээс ч эрлийз адуу буюу шинэ монгол адуу наадмын өнгөнд уралдах болсон сүүлийн жилүүдийн наадамд жирийн уяач уралдах боломжгүй боллоо гэх шүүмжийг олон нийт хэлдэг.

Харин тэгтэл өнөө жилийн наадмын хурдан азарганы уралдаанд 172 шандаст хүлэг бүртгүүлснээс 98 нь, их насанд 303 бүртгүүлснээс 252 нь, соёолон  256 бүртгүүлснээс 128 нь, хязаалан 304 бүртгүүлснээс 153, шүдлэн 254 хүлэг бүртгүүлснээс 59 нь, даага  282 бүртгүүлснээс 71 нь уралдаж, бусдыг нь хурдан морины салбар комиссоос эрлийз хэмээн үзэж хассан. Ингэснээр Төрийн наадамд эгэл ардын морь түрүүлэх боломж бүрдсэн гэдгийг ам дамжин ярилцаж байна.

Гэвч анхны юм алдаа оноотой гэгчээр Шадар сайдын шийдвэр зарим уяачид аз болсон бол өөр нэгэн нь гомдол тээж үлдсэн нь бий.

Хязаалангийн уралдаанд 153 үрээ уралдсанаас Архангай аймгийн Их тамир сумын харъяат Ж.Уясахын бор үрээ түрүү магнайд хурдалсан. Гэвч хурдан морины салбар комиссоос хязаалангийн уралдаанд эхний  дөрөвт хурдалсан үрээг “эрлийз” гэх шалтгаанаар хассан. Ж.Уясахын бор үрээ шүдлэн насандаа  өнгөрсөн жилийн улсын их баяр наадмын түрүү магнайд хурдалж, түмэн олноо баясгаж байсан удаатай. Өнөө жил дахин түрүүлсэн ч эрлийзэд тооцогдож, хойш ухрав. Жилийн өмнө жирийн монгол адуу, жил өнжөөд эрлийз болчихдог нь гайхмаар.

Хязаалангийн уралдааны айргийн тавд хурдалсан хээр үрээний эзэн Дундговь аймгийн Дэрэн сумын харъяат уяач Л.Эрдэнэбаяр гэх хээгүй нөхөр “Айргийн тавд ганц монгол үрээ “хавчуулаа”. Баяртай байна" хэмээн телевизээр ярилцлага өгч харагдсан. Түүний эл үгийг хурдан морины салбар, комиссынхон чих тавин чагнав уу гэлтэй айргийн тавд хурдалсан таван үрээг хасаж орхисон.

Эндээс зөвхөн сэрвээний өндрөөр адууг эрлийз хэмээн үзэж, түрүүлж ирээд хөх мах нь чивчиртэл чичирч зогсоо хүлгийг аман хүзүү, айргийн тавд биш, арга ядахдаа баян ходоодын шагнал ч өгсөнгүй гэх маргаан дэгдсэн. Чухам ямар арга техникээр эрлийз мөн бишийг нь тогтоосныг хурдан морины салбар комисс тайлбарлах нь зүйтэй.

Ямартай ч би хувьдаа сайжруулсан монгол адуутай болно гэсэн зорилтыг буруу гэж авч үзэхгүй байна. Гол нь эрлийз монголоор нь ялгаж уралдуулаад дадчихвал мөнгөтэй хэсэг бүлэг, хэдхэн хүн монгол морины уралдааныг өмчилсөн байдал газар авахгүй.

Аливаа шинэ зүйл эхлээд янз бүрийн бэрхшээл, эсэргүүцэлтэй тулгарч л байдаг. Анх уяачид морь тэжээж эхлэх үед цагаан өвсний адуу, тэжээлийн адуу хоёр яаж уралдах вэ гээд л “Нээрээ ч тийм юм уу” гэмээр зүйлсийг ярьж л байсан. Одоо хот, хөдөөгүй бүгд л тэжээдэг болчихсон. Болж л байна.

Шударга сайхан морио уралдуулж хэвшихгүй бол монгол наадам, морьдын уралдаан найр наадмын хэлбэрт шилжсэн гэж “ад үзэгдэх” аяс жил жилийн наадмаар анзаарагдах болжээ.

Г.Тэгшсүрэн