Монголчууд “Төмөр замтай байсан бол...” гэж арав гаруй жил халаглаж байна. Өмнө нь Хятадын хилийг чиглэсэн нүүрс тээврийн машины урт очерыг хараад дэд бүтэцтэй ч байсан болоосой гэж халаглаж байв. Харин өнгөрсөн оноос хоёр жил дараалан нийгэм, эдийн засгийг зогсолтод оруулсан Ковид-19 цар тахал монголчуудыг төмөр замыг дахин санагалзахад хүргэв. Учир нь Монгол Улсын төсвийн гол хөдөлгөгч хүч болдог, экспортын орлогын 40 хувийг дангаараа бүрдүүлдэг нүүрсний салбар цар тахлаас үүдэн бараг тэг зогсолт хийв. Монгол Улс 2020 онд 42 сая тонн нүүрс экспортлохоор төлөвлөсөн. Гэвч цар тахлаас үүдэн 28.6 сая тонн нүүрс экспортолж, энэ хэмжээг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 7.9 сая тонноор буюу 21.6 хувиар буурлаа. Нүүрсний салбар бараг нэг улирлын орлогоо алдсан гэсэн үг.

Цар тахлаас үүдсэн нүүрсний салбарын энэ зогсолт Монгол Улсын эдийн засагт том цоорхой болж, улсын төсөв 12 хувийн алдагдалтай байна. Үндэсний статистикийн хороо 2020 онд манай улсын ДНБ-ий хэмжээ урьдчилсан гүйцэтгэлээр 37 их наяд төгрөгтэй тэнцэж, 2019 оныхоос 5.3 хувиар буурсан тухай мэдээллээ. Энэ бууралтад мөн л эрдэс баялгийн салбарын экспортын алдагдал голлон нөлөөлсөн. Энгийнээр бол улсын төсөв цалин тэтгэвэрээ арай ядан тавих хэмжээнд, дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж байгаа гэсэн үг.

Тэгвэл Монгол Улс төмөр замтай байсан бол?! Цар тахлын үед нүүрсний экспортоо үргэлжлүүлж, хэдэн их наядын алдагдал хүлээхгүй байх байсан. Төмөр замаар нүүрсээ тээвэрлэхэд хил гаалийн асуудал илүү хялбар. Дээр нь нүүрс тээврийн машины олон жолооч хилээр гарч, вирус тээх эрсдэл үүсэхгүй. Товчхондоо мөнгө олдог галт тэрэг зогсолтгүй хурдлах байсан гэсэн үг. Цар тахлын үед ч БНХАУ-ын асар их хүчин чадалтай аж үйлдвэр ажилладгаараа ажиллаж, нүүрсээ хэрэглэдгээрээ хэрэглэж байгаа. Манай улс төмөр замтай байсан бол түүхий эдийг нь нийлүүлсээр, мөнгөө олсоор л байх байсан. Гэвч манайх төмөр замгүйн гачлангаар төлөвлөгөөгөө биелүүлж чадаагүй, алдагдлаа хүлээгээд үлдсэн.

Гэтэл төмөр замтай улсууд цар тахлын үед ч ашиг олж чаджээ. Манай улсын гол зах зээл болох БНХАУ-ын коксжих нүүрсний тавцанд бидний өрсөлдөгч Австрали, ОХУ байр сууриа илүү баталгаажуулжээ. Орос гэхэд Хятадын зах зээлд нийлүүлэх нүүрсний экспортоо гурван хувиар нэмэгдүүлж чаджээ. Манай улс хилээ хааж, экспортоо тэг зогсоож байхад оросууд нүүрсний экспортоо тасралтгүй нэмэгдүүлсэн гэсэн үг. Цаашид ч зогсолтгүй нэмэгдүүлж, жилд 55 сая тонн нүүрсийг Хятадад нийлүүлэхээр төмөр замын дэд бүтэцдээ хөрөнгө хаяж эхэллээ. Энэ бүхэн бол манай улсад ирэх харангын дохио. Нэг үгээр хэлбэл төмөр замын ажилдаа нэг ч өдөр алдаж, алгуурлаж болохгүй гэсэн үг. Манай улсыг төмөр замаа тавьж дуусахыг аль ч улс хүлээхгүй.

Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал Монгол Улсад төмөр зам зайлшгүй хэрэгтэйг дахин санууллаа. Эрдэс баялгийн салбараас хараат амьдарч, нүүрсний экспортын орлогоор улсын төсвөө бүрдүүлж байгаа цагт төмөр зам амин чухал болохыг бид улсаараа харлаа, мэдэрлээ.

Удаа дараа давтагдсан, их хэмжээний алдагдлын дараа манай улс төмөр замын ажлаа эхлүүлсэн, ямартай ч. Төмөр замгүйн зовлонг дахин амсахгүйн тулд эхлүүлсэн ажлаа яаравчлах хэрэгтэй. Бидэнд алдагдлаа нөхөх цаг тийм ч их биш. Учир нь дэлхийн хөгжлийн галт тэрэг биднийг хүлээхгүй.

В.Бат