Энэ дэлхий дээр амьдарч буй 7.8 тэрбум хүн тус бүр жилд 1.5 тонн хог хаягдал бий болгодог. Уур амьсгалын өөрчлөлт, дэлхийн дулаарал эрчимжиж буй энэ цаг үед бид илүү бүтээлч, үр дүнтэй хог хаягдлын менежментийг бий болгох шаардлага тулгарсаар байна.

Хятад улс саяхан бусад орны хог хаягдлыг үйлдвэртээ боловсруулахаа больсон нь 1980-аад онд хомсдолтой байсан түүхий эдийг бий болгохын тулд Азийн улс орнуудын хэрэгжүүлж байсан бодлого юм. 

Гэвч 2018 оноос эхлэн хуванцар гэх мэт 24 хүртэлх төрлийн хог хаягдал авахаа больсон нь хөгжингүй орнууд өөрсдөө хог хаягдлаа зохицуулах арга замыг хайх хэрэгтэй болж байгаа юм.

 Ийм нөхцөлд хөрөнгө оруулалт хийж, дахин боловсруулалтыг дэмжих нь их хэмжээний хог хаягдлын асуудлыг шийдвэрлэх боломжийн бөгөөд тогтвортой шийдэл болж байна. 

Хоол хүнс бол хүний эрүүл мэнд, өсөлт хөгжилт, амьдралын эрч хүчийг тэтгэдэг хамгийн чухал эх сурвалж. Гэхдээ айл бүрийн ширээн дээр орхисон хоол, хогийн саваар дүүрэн хүнсний үлдэгдэл нь байгаль дэлхийд хор хөнөөл учруулж, тэр бүхнийг зүй зохистой хаях өртөг зардал өдрөөс өдөрт өссөөр байна. Тиймээс алхам бүрдээ хариуцлагатай байх дадал зуршил, эх дэлхийгээ хайрлах ухамсрыг бүтээхийн тулд хог хаягдлыг дахин боловсруулах тухай сэдвийг онцолж, мэдвэл зохих бүхнийг тайлбарлахаар бэлтгэлээ. 

Хүн төрөлхтний оршин тогтнох, өсөж үржих, хийж бүтээх зэрэг амьдралын бүхий л үйл ажиллагааны анхдагч нөхцөл нь хүнс, хоол тэжээл юм. НҮБ-ын Хүнс хөдөө аж ахуйн байгууллагаас 2050 он гэхэд дэлхийн нийт хүн амын тоо 9.1 тэрбумд хүрч, хүнсний хэрэгцээ 70 хувиар нэмэгдэх тооцоо гаргаад буй билээ.

Швед: ХОГ ХАЯГДААС ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ХЭРЭГЦЭЭГЭЭ ХАНГАДАГ

Хог хаягдлын менежментээрээ дэлхийд тэргүүлдэг тус улс жил бүр 2,5 сая гаруй тонн хог импортолдог. Хаягдлын ихэнхийг Норвеги, Их Британиас авдаг. Тодруулбал, Норвеги улс жил бүр Шведэд 800 мянган тонн хог нийлүүлдэг байна. Швед улс 1991 оноос гадны орны хог хаягдлыг авч эхэлсэн ба импортолсон хог хаягдлаа шатааж, байрнуудынхаа халаалтын асуудлыг төвөггүй шийддэг. Жилд хоёр сая тонн хаягдал шатаан эрчим хүч гаргаж авдаг. Түүгээрээ нэг сая байшинг дулаанаар хангаж, 250 мянган хүний эрчим хүчний асуудлыг шийддэг ажээ. Үүнээс гадна, хогноос био хий гаргаж аваад, автобуснуудаа ажиллуулдаг байна.

Швед улсад хог хаягдлыг бууруулах ажил 1975 оноос эхэлсэн. Тухайн үед ахуйн хог хаягдлыг бууруулж, дахин боловсруулалтыг нэмэгдүүлж, улмаар 2020 он гэхэд хоггүй болох зорилт тавьжээ. Тус улс энэ зорилгоо биелүүлж, өдгөө Шведийн нийт хог хаягдлын нэг хувь нь л хогийн цэг дээр очиж, үлдсэн 99 хувь нь дахин боловсруулагдаж байна. Шведийн нэг иргэн жилд 467кг хог хаядаг. Харин нэг Монгол иргэн дунджаар 949 тонн хог хаядаг. Үүнээс Швед улсын иргэд хог хаягдал бага гаргахад анхаардаг нь харагдаж байгаа юм. 

Япон: ОЛОН ТӨРЛӨӨР ХОГОО АНГИЛАХ 

Японд  1980-аад оны эдийн засгийн их хөөсрөлтийн үеэр хуванцар бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл хурдацтай өсөж, улмаар эрх баригчдын хувьд хог хаягдлын асуудал толгойны өвчин болжээ. Япон улсын Байгаль орчны яамны мэдээлснээр 1993-2000 оны хооронд л гэхэд хуванцар савны үйлдвэрлэл нь гурав дахин нэмэгдэж, 360 мянга гаруй тонн болсон. 

Өнөөдрийн байдлаар Япон улс нэг хүнд ногдох хуванцар хог хаягдлын хэмжээгээр дэлхийд АНУ-ын дараа хоёрдугаарт орж байгаа хэдий ч нөгөө талдаа хог хаягдлын менежментийн үр дүнтэй систем, нийгмийн өндөр түвшний ухамсрын ачаар хуванцраас шалтгаалсан байгаль орчны бохирдол тун доогуур хэмжээнд байгаа гэхэд хилсдэхгүй.

Японы оршин суугчид өдөр тутмын хэрэглээнээс гарах хог хаягдлаа 10 болон түүнээс дээш төрөлд ангилах ёстой. Хог хаягдлын зохицуулалт дүүрэг, хот, тосгон бүрд өөр өөр байдаг тул шинэ газар нүүж очсон хүмүүс хамгийн түрүүнд “гоми” хэмээх орон нутгийн удирдлагаас тараадаг хог хаягдлаа хэрхэн ангилах тухай гарын авлагатай танилцдаг аж. Хэрэв та Японд очвол зөвхөн орон сууц төдийгүй нийтийн эзэмшлийн талбайд ч “цаас, лааз, хуванцар, шатамхай материал” гэх зэрэг олон төрлөөр ангилсан хогны савнуудтай тааралдах юм. 

Бид өмсдөггүй хувцас, хэрэглэдэггүй эд зүйлс, идээгүй хоолны үлдэгдэл гэх зэрэг хог хаягдал дунд хэзээ ч дуусашгүй материаллаг хэрэгцээнийхээ хүсэлд хөтлөгдөн амьдарсаар. Хүн төрөлхтөн өдгөө жил бүр 2.12 тэрбум тонн хог хаягдал гаргаж байна. Тэдгээрийг ачааны машинд овоолон цуваа үүсгэх юм бол дэлхийг 24 удаа ороож хүрэхүйц их хэмжээтэй гэвэл та итгэх үү?

Нидерланд: ДАХИН АШИГЛАЛТ БА ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ

Нидерланд улсад хогийг дахин ашиглах хууль бий. Тус хууль нь хуучин автомашин, ахуйн хог хаягдлыг дахин боловсруулах, цуглуулахад чиглэсэн татварын болон санхүүгийн арга хэмжээг багтаасан дагалдах дүрэмтэй билээ. 

Хэдийгээр тус улсад хог шатаах үйлдвэр багассан ч нийт хог хаягдлын 50 хүртэлх хувийг шатаахыг бууруулж чадахгүй байна. Үүний зэрэгцээ, хог хаягдлыг шатаахыг хуулиараа хоригложээ. Тэд хог хаягдлыг шатаах нь шинэ түүхий эдийг бүтээх нөөцийн дахин боловсруулалтын эрэлтийг бууруулж байна гэж үздэг юм байна. 

Канад: ТАМХИНЫ ИШ, ДУГУЙГ ДАХИН БОЛОВСРУУЛДАГ

Хойд Америкийн тус улс дахин боловсруулалтаараа дэлхийд дээгүүрт ордоггүй ч Канадчуудыг ашиглахаа больсон бүтээгдэхүүнээ хаяхын оронд зарах, өгөх, хандивлахад хүргэдэг гүн гүнзгий дугуй эдийн засгийн соёлтой. Тэд мөн дугуйг дахин боловсруулах чиглэлээр мэргэшсэн, учир нь тэд материалыг асфальттай хольж, зам, тоглоомын талбайн өнгөлгөө хийхэд ашигладаг байна. 

Мөн Канад улс тамхины ишийг дэлхийн хамгийн их бохирдуулдаг, хаягдсан объектуудын нэг учраас дахин боловсруулахын тулд олон хотуудад сав тараасан.

Тус улс 20-хон жилийн дотор ахуйн хог хаягдлын таван хувийг дахин боловсруулдаг байснаас 64 хувь болтлоо өөрчлөгдсөн байна. 2050 он гэхэд хогийн цэг, шатаах зууханд хог хаягдал байхгүй болно гэх том зорилгыг тавьж ажиллаж байна. 

АВСТРИ

Хог хаягдлыг ангилах, дахивар болон ангилах нь австричуудын хувьд амьдралынх нь өдөр тутмын хэмнэл, соёлынх нь салшгүй нэгэн хэсэг гэхэд буруудах зүйл үгүй. Энэ оны байдлаар нийт хаягдлынхаа 54 хувь орчмыг дахин боловсруулдаг хэмээх үзүүлэлтээр тус улс дэлхийд хоёрдугаар байрт жагссан билээ.

Тус улсад нүүрстөрөгчийн давхар ислийн ялгаруулалт нь таван хувиас давсан бүх төрлийн бүтээгдэхүүнийг ил хогийн цэг дээр хаях болон шатаах нь хуулиар хориотой байдаг төдийгүй 2020 оноос эхлэн нэг удаагийн гялгар уутны хэрэглээг бүр мөсөн халсан юм. Та өөрийн хогоо органик хог хаягдал, цаас, хуванцар болон шил, аюултай бодис гэхчлэн Германтай адил зарчмаар ангилан хаях ёстой.

Сонирхолтой нь, австричууд хүнсний хог хаягдлыг бордоо болгон хувиргах зорилготой хөтөлбөрийг улс даяараа тун амжилттай хэрэгжүүлдэг юм. Таны амьдарч буй мужаас хамааран хүнсний хаягдал хүлээн авах бордооны сав нь хүрэн эсвэл ногоон өнгөтэй байх бөгөөд энэхүү саванд та жимс, хүнсний ногооны хаягдал, жимсний хальс, кофены шаар болон цайны уут, цэцэрлэгийн хог хаягдал, гал тогооны цаасан алчуур зэргийг хийх боломжтой.

Хаягдал нь цэцэрлэгжүүлэлт болон биогазны үйлдвэр гэх мэт төслүүдэд ашиглагдана. Жил бүр зөвхөн Вена хотод 100 мянга орчим тонн дахин боловсруулах боломжтой органик материалыг 80 мянга гаруй саванд цуглуулж, бордоо болгон боловсруулдаг байна. 

Ц.Наранцацрал