Сүйрлийн аюул нүүрлээд буй Торейн нууруудын асуудлаарх дугуй ширээний уулзалтын оролцогчид Монголын Улз гол дээр далан барьж байгаагийн улмаас ЮНЕСКО-д хандахаар төлөвлөсөн гэж riafan.ru мэдээлжээ. 

Эх сурвалжийн мэдээлснээр, далан барихтай холбоотой асуудлыг Орос-Монголын засгийн газрын комиссын хуралдааны хэлэлцэх асуудлуудын тоонд багтаахыг ч санал болгосон байна. Өвөр Байгалын Торейн нуурууд нь хуртай болон хуурай жилүүдээс хамаарч ус нь дүүрдэг бөгөөд харин Монголд далан барьснаар энэ нууруудыг нэг мөр ширгээх аюултай гэж Оросын экологичид үзжээ. 

Дугуй ширээний уулзалтад Өвөр Байгалын хязгаарын засгийн газрын гишүүд, хоёр аймгийн дарга болон 10 суурингийн дарга орлцсон байна. Тэд уулзалтын дүнгээр тогтоол гаргасан бөгөөд энэ тогтоолын дагуу Байгалын бүс нутгийн эрх баригчид болон оршин суугчдыг дээрх асуудлыг хэлэлцэхэд татан оролцуулах талаар заажээ. Түүнчлэн ЮНЕСКО-д захидал бичихээр төлөвлөж байгаа аж. 

Оросууд өнгөрсөн жилээс л энэ усны объектын барилгыг эсэргүүцсээр байгаа юм. Өмнө нь, 2020 оны есдүгээр  сард "Хил хязгааргүй гол мөрөн" олон улсын экологийн эвсэл Монголын нутаг дэвсгэр дээр баригдаж буй усны далан ЮНЕСКО -ийн Дэлхийн байгалийн өвд бүртгэгдсэн "Даурын ландшафт"-д аюул заналхийлж байна гэж үзэн ЮНЕСКО-д гомдол гаргаж байв.

"Энэ даланг байгуулах жинхэнэ зорилго нь шинээр усан зангилаа үүсгэх гэдэгт бид эргэлзэхгүй байна. Учир нь Улз голын ай савын ус ашиглагчдын 80 орчим хувь нь Монголын уул уурхайн компаниуд байдаг. Өөрөөр хэлбэл Байгалийн өвийн хосгүй объект ашигт малтмалын олборлолт, боловсруулалтыг нэмэгдүүлэх гэсэн зорилгоос болж усгүй болох нь" хэмээн "Хил хязгааргүй гол мөрөн" Оросын эвслийн зохицуулагч Александр Колотов өгүүлж байв.

Үүний дараа, Даурын  улсын байгалийн дархан цаазат газрын удирдлага дээрх асуудлаар ОХУ-ын Байгаль орчны яаманд хандсан юм. Хилийн ус гэж тооцогддог Улз гол дээр 700 метр урт, 9-12 метр өндөртэй, ус хадгалах зорилготой далан барих гэж байгаагаа Монгол Оросын талд мэдэгдээгүй гэж гэж Оросын экологичид буруутгасны дээр далан баригдвал Оросын талаас Даурын  дархан цаазат газар, Өвөр Байгалын хязгаар дахь "Зээрийн хөндий" газрын зарим хэсэг, Монголын талаас "Монгол Дагуур" дархан цаазат газар багтдаг, ЮНЕСКО-ийн байгалийн өвд бүртгэгдсэн "Даурын ландшафт" -д ноцтой хохирол үзүүлнэ гэж анхааруулж байв.

"Улз гол болон Торейскийн нууруудын байгаль орчинд усан байгууламж хэрхэн нөлөөлөх талаарх хоёр талын нөлөөллийн үнэлгээ явуулалгүйгээр хилийн ус болох Улз гол дээр далан барьж эхэлсэн. Түүнчлэн төслийг хэрэгжүүлвэл эдгээр нууруудын ус гантай жилүүдэд 39 хувиас багагүй хэмжээгээр багасна. Торейскийн нуурын хувьд энэ нь туйлын чухал, учир нь эдгээр нуурын ус 30 жилийн мөчлөгтэйгээр дүүрч, татарч байдаг. Эндээс үзэхэд дархан цаазат бүсэд төдийгүй түүний ойр орчмын нутаг дэвсгэр дэх экологийн нөхцөл байдалд аюул дагуулах нь гарцаагүй" хэмээн дархан цаазат газрын захирал Алексей Черепицын мэдэгдэж байлаа.. 

Оросуудын "дургүйг хүргэсэн" Улз голын далан гэж юу вэ? 

Экологичдийн зүгээс маргаан дагуулсан далан "Улз голын урсацыг нэмэгдүүлэх Онон-Улз төсөл" гэсэн нэртэйгээр хэрэгжиж байгаа талаар Монгол Улсын Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам бидэнд мэдээлсэн юм. БОАЖЯ-ны өгсөн мэдээллээр энэ төсөл нь Улз голын урсацыг нэмэгдүүлэх зорилготой аж.

Улз гол нь Хэнтий болон Дорнод аймгийн хойд талын сумдууд болох Норовлин, Баян-Уул, Баяндун, Дашбалбар, Чулуунхороот нутгийг дамжин манай оронд 495км урсдаг. 

Улз голын урсац багассан шалтгаан нь уур амьсгалын өөрчлөлт болон хур тунадасны хэмжээ багасаж, сав газрын хуурайшил эрс нэмэгдэн, олон жил дараалсан ган гачигийн улмаас Дөрөө нуурын урсац зохицуулах чадавхи буурсан, цутгал жижиг голууд урсацгүй болсонтой холбоотой. Улз гол сүүлийн жилүүдийн ширгэсэн байдал. Үүнд:
2017 оны 10 сар урсаж байгаа хэсэг 432.1 км 
2018.07.17 урсаж байгаа хэсэг 447.9 км 
2018.10.10 урсаж байгаа хэсэг 465.9 км 
2019.08.27 Дөрөө нуураас хойш 10 км орчимд 
2019.06.13 урсаж байгаа хэсэг 462.3 км 
2019.07.26 Дөрөө нуураас гармагц тус тус ширгэсэн гэж БОАЖЯ мэдээлсэн юм. 

Улз гол дээр усан сан барьж урсцыг тохируулга хийх замаар Дашбалбар, Гурванзагал, Чулуун Хороот сумдын нутаг дах малчин айл өрхийн бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулах, экологийн тэнцвэртэй нөхцөлийг хангах, Хөх нуурын усны балансыг тогтвортой байлгах зорилготой аж.

Улз голын урсцыг нэмэгдүүлэх Тээг уулын 9 м-ийн өндөртэй шороон боомт баригдсанаар, 26.8 сая.м3-ийн эзлэхүүнтэй усан сан бий болох юм байна. 

Төслийг амжилттай хэрэгжүүлэн, Улз гол байнгын урсацтай болсноор голын экосистемийн тогтвортой байдал хангагдаж, тэнд амьдрах биологийн төрөл зүйл өсч үржих, амьдрах таатай нөхцөл бүрдэнэ гэж үзжээ.  Усан сан байгуулснаар орон нутагт гадаргын усны хүрэлцээ нэмэгдэж нуур цөөрөм, булаг шандын ойролцоох малчдын бөөгнөрөл багасч бэлчээрийн талхагдал багасахын дээр нийгэм эдийн засгийн олон эерэг дүн авчирна гэж БОАЖЯ мэдэгдсэн юм. 

Харин Оросын экологичид буруутгаж байгаа шиг "хоёр талын үнэлгээгүй ажлыг эхлүүлсэн", Оросын талд "заавал мэдэгдэх байсан" эсэх асуултын хариулт одоогоор үгүй, түүнчлэн ОХУ-ын Байгаль орчны яам болон Гадаад хэргийн яам, ЮНЕСКО өргөдөл, эсэргүүцэлд ямар хариулт өгөх нь ч одоогоор тодорхойгүй байна. 

Г.Бямбасүрэн