Өнөөдөр Монгол Улсын шинэ Үндсэн хууль батлагдсан өдөр тохиож байна. Манай улс ардчилсан нийгэмд шилжсэнээс хойш Үндсэн хуулиндаа хоёронтаа нэмэлт өөрчлөлт оруулаад байгаа. Ингээд Монголын Хуульчдын холбооны Үндсэн хуулийн эрх зүйн хорооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн, хуульч Л.Галбаатартай ярилцлаа.

 

-Өмнөх парламентын баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт өнөөдөр хэрэгжиж байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт хэр үр дүнгээ өгнө гэж та харж байна вэ?

 

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт өнөөдөр болтол үр дүнтэй эсэх нь мэдрэгдэхгүй байна. Тодруулбал, Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг 2020 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрөөс эхлэн улс орон даяар дагаж мөрдөхөөр тогтсон боловч, Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх ажил дуусаагүй байна.

 

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт батлагдсанаас хойш жил гаруй хугацаа өнгөрсөн байхад Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх ажил дуусаагүй нь ямар шалтгаантай гэж үзэж байна вэ?

 

-2020 оны 12 сарын 25-ны өдрийн байдлаар Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд нийцүүлэх зорилгоор УИХ-аас 10-аад хууль баталжээ. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх эрх мэдэлд хамаарах чиглэлийн хуулиудын ихэнх нь батлагдсан. Харин шүүх эрх мэдэлд хамаарах хуулийн төслийг УИХ дээр одоо ид хэлэлцэж байна.

 

“Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөхөд шилжих журмын тухай” хуулийн 1 дүгээр зүйлд “Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх ажлыг УИХ-аас баталсан хуваарийн дагуу хийж дуусгана” гэж заасан. УИХ-ын 2020 оны 02 дугаар тогтоолын хавсралтаар баталсан “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарь”-т парламенттай холбоотой 16, гүйцэтгэх эрх мэдэлтэй холбоотой 2, шүүх эрх мэдэлтэй холбоотой 3, нутгийн удирдлагатай холбоотой 6, нийт 27 багц хуулийн төсөл боловсруулахаар тусгасан. Гэвч, УИХ өөрөө “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарь”-ийг анхаарч байгаа шинж алга.

 

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй уялдуулан зарим хуульд өөрчлөлт оруулах процесс үргэлжилж байна. Харин батлагдаад байгаа хуулийн төслүүдийг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

 

- Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг батлах гэж УИХ, холбогдох байгууллага, албан тушаалтан их хүч гаргасан. Гэхдээ одоо батлагдсан хуулиудыг харахад УИХ өөрөө Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн үзэл баримтлалыг үл хайхарч байна. Тухайлбал, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайд огцорвол Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ огцрох зохицуулалтад оруулсан “3 хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн 10 хоногийн дотор шийдвэрлэх” нөхцөл нь шинэчлэн баталсан УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд “7 хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн 10 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ” гэж өөрчлөгджээ. Үндсэн хуульд заасан “3 хоног” шинээр батлагдсан хуульд “7 хоног” болж өөрчлөгдсөн нь УИХ-ын үйл ажиллагааг зохицуулсан шинэ хууль тогтоомж Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд нийцээгүйг нотолсон жишээ болж байна.

 

-Ерөнхийлөгчийн эрх хэмжээтэй холбоотой өөрчлөлтийг шинээр батлагдсан хуульд хэрхэн зохицуулж байна вэ?

 

- Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 26 дугаар зүйлийн 1-т “Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газар хууль санаачлах эрх эдэлнэ” гэж заасныг 2019.11.14-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр “1. Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газар хууль санаачлах эрх эдлэх бөгөөд энэхүү эрхийн хүрээ, хязгаарыг хуулиар тогтооно” гэж тусгасан.

 

Гэтэл 2020.05.07-ны өдөр баталсан Монгол Улсын Их Хурлын тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуулийн 38.2-т “Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлд заасан үндсэн бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хууль санаачилна” гэж заасан бөгөөд энэ хэсэгт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2020.05.26-ны өдөр хэсэгчлэн хориг тавьсан. Үүний дагуу энэ хэсэгт 2020.11.06-ны өдрийн хуулиар “38.2.Ерөнхийлөгч энэ хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.1, 38.3-т зааснаас бусад асуудлаар хууль санаачилна. Ерөнхийлөгч хууль санаачлахдаа Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлийн 4 дэх хэсгийг баримтална” гэж өөрчлөлт оруулжээ.

 

Тодруулбал, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд тусгасан Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг Монгол Улсын Их Хурлын тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуульд хэт хязгаарласан. Түүнийгээ залруулж, Ерөнхийлөгч Улсын Их Хурлын үйл ажиллагаа, хуралдааны дэг, төсвийн хүрээний мэдэгдэл, улсын төсөв, түүний гүйцэтгэл, хөгжлийн бодлогын болон төлөвлөлтийн баримт бичиг, түүнчлэн өмч, татвар, эрүү, иргэн, захиргааны ерөнхий болон зөрчлийн тухай анхдагч хууль, шинэчилсэн найруулга болон Засгийн газар санаачлахаар Үндсэн хууль, бусад хуульд тусгайлан зааснаас бусад асуудлаар хууль санаачлах эрхтэй байхаар зохицуулжээ.

 

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно гэж зохицуулсан нь одоогийн Ерөнхийлөгч нэр дэвших эрхтэй эсэх маргаан дагуулж байна.

 

-Ерөнхийлөгч улиран сонгогдох эрхтэй юу гэдгийг Үндсэн хуульд заавал зааж өгдөг. 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр Үндсэн хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 7-д "Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа улируулан сонгож болно" гэж заасныг хүчингүй болгож, 30 дугаар зүйлийн 2-т "Ерөнхийлөгчөөр дөчин таван нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгоно" гэж байсныг "Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно" гэж өөрчлөн найруулсан.

 

Эндээс харахад, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн зохицуулалт нь Ерөнхийлөгч нэг удаа улиран сонгогдох нөхцөлийг өөрчилж, Ерөнхийлөгч улирахгүй, нэг удаа 6 жилийн хугацаагаар сонгогдох болгосон байна. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхийлөгч улирах эсэх зохицуулалт нь одоогийн Ерөнхийлөгч дахин нэр дэвших эрхийг хөндөхгүй.

 

-Үндсэн хуулийн 33 дугаар зүйлийн 4-т Ерөнхийлөгчид тодорхой бүрэн эрхийг зөвхөн энэ зүйлд заасан хүрээнд хуулиар олгож болно гэж заасан нь Ерөнхийлөгчийн эрх хэмжээг хязгаарласан гэж үзэх үү?

 

-Өмнө нь Үндсэн хуулийн 33 дугаар зүйлийн 4-т "Ерөнхийлөгчид тодорхой бүрэн эрхийг зөвхөн хуулиар олгож болно" гэж байсныг "энэ зүйлд заасан хүрээнд" гэж тодотгосон. Үндсэн хуулийн эрх зүйн онол болон Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зохицуулалтаас харахад, Монгол Улсын Үндсэн хуульд эрх хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн талаар зохицуулсан. Эдгээр гурван эрх мэдлийн хувьд харилцан хяналттай, тэнцвэртэй байх гол хөшүүрэг нь Ерөнхийлөгчийн институц юм. Аль нэг эрх мэдэлд шууд хамаарахгүй байдгийн учир нь энэ л дээ.

 

Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг зөвхөн өөрт нь олгосон бүрэн эрх ба дээр дурдсан гурван эрх мэдлийн хяналт-тэнцлийг хангахад чиглэсэн бүрэн эрх гэж ангилж үзэх хэрэгтэй. Үндсэн хуулийн 33 дугаар зүйлийн 1-т Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг 12 хэсэг болгож тусгасан. Үүнийг нь үндсэн бүрэн эрх гэж томъёолсон.

 

Эдгээр 12 хэсэгт хамаарахгүй бусад бүрэн эрхийг Үндсэн хуулийн бусад зүйл, хэсэгт тодорхой тусгасан. Тухайлбал, Үндсэн хуулийн 27 дугаар зүйлийн 4-т зааснаар Улсын Их Хурлын анхдугаар чуулганыг сонгууль явуулсан өдрөөс хойш гуч хоногийн дотор Ерөнхийлөгч товлон зарлана, 39 дүгээр зүйлийн 3-т Монгол Улсын Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн, түүнд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлнэ, 51 дүгээр зүйлийн 2-т Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн санал болгосноор шүүгчийг Ерөнхийлөгч томилно гэж заасан. Энд жишээ болгон дурдсан зохицуулалтууд 33 дугаар зүйлд заасан Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн алинд ч байхгүй.

 

Тэгэхээр зөвхөн Ерөнхийлөгчид өөрт нь олгосон үндсэн бүрэн эрхийн хүрээнд тодорхой бүрэн эрхийг хуулиар олгож болох тухай Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн заалт нь Ерөнхийлөгчид Үндсэн хуулиар хүлээлгэсэн үүрэг болох хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн хяналт-тэнцлийг хангахад чиглэсэн бүрэн эрхийг хязгаарлаагүй. 

 

-Хууль батлах босгыг нэмэгдүүлсэн нь 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн нэг онцлог. Өнөөдөр энэ босгыг холбогдох хуулиар хэрхэн баталгаажуулсан бэ?

 

- Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 27 дугаар зүйлийн 6-д “Улсын Их Хурлын чуулганы болон Байнгын хорооны хуралдааныг гишүүдийн олонхи нь хүрэлцэн ирснээр хүчинтэйд үзэж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар асуудлыг шийдвэрлэнэ. Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүнийг томилох тухай асуудал, түүнчлэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол бусад асуудлыг саналаа илээр гаргаж шийдвэрлэнэ” гэж заасныг 2019.11.14-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр “6.Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн болон Байнгын хорооны хуралдааныг гишүүдийн олонхи нь хүрэлцэн ирснээр хүчинтэйд үзэж, Үндсэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар асуудлыг шийдвэрлэнэ. Үндсэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонхийн саналаар хуулийг эцэслэн батална” гэж тусгасан.

 

Гэтэл 2020.05.07-ны өдөр баталсан Монгол Улсын Их Хурлын тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуулийн 37.3-т “Үндсэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэнэ. Үндсэн хууль, бусад хуульд өөрөөр заагаагүй бол Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонхийн саналаар хуулийг эцэслэн батална” гэж заасан.

 

Тодруулбал, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу бүх хуулийг Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонхийн саналаар эцэслэн батлах зохицуулалтыг гажуудуулж, зарим хуулийг Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар баталж болохоор тусгасан байна.

 

-Өнөөдөр УИХ Шүүхийн хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэж байна. Энэ төсөлд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгыг хэр тусгасан бол?

 

- 2019.11.14-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр оруулсан “49 дүгээр зүйл. 5.Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүдийн тавыг шүүгчид дотроосоо сонгож, бусад таван гишүүнийг нээлттэйгээр нэр дэвшүүлж томилно. Тэдгээр нь дөрвөн жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа ажиллах бөгөөд Зөвлөлийн даргыг гишүүд дотроосоо сонгоно. Шүүгчийн хараат бус байдлыг хангахтай холбоотой Зөвлөлийн үйл ажиллагааны тайланг Улсын дээд шүүхэд танилцуулна. Зөвлөлийн зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны журам, бүрэлдэхүүнд тавих шаардлага, томилох журмыг хуулиар тогтооно” гэсэн зохицуулалтад нийцүүлэх зорилгоор Шүүхийн хуулийн төслийг боловсруулсан гэж ойлгож байгаа.

 

Улсын Их Хурлын 2020 оны 02 дугаар тогтоолын хавсралтаар баталсан “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарь”-ийн 3.1.1-т “Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн бие даасан, хараат бус, тогтвортой байдлыг хангах зорилгоор түүний бүрэлдэхүүний тавыг шүүгчид дотроосоо хувь тэнцүүлэн сонгож, бусад таван гишүүнийг бусад институцээс тэнцвэртэй оролцооны үндсэн дээр нээлттэй нэр дэвшүүлэн, сонгон шалгаруулж томилох, гишүүдийг зөвхөн нэгэн бүрэн эрхийн хугацаанд ажиллуулах, Зөвлөлийн даргыг гишүүд дотроосоо сонгох журмыг хуулиар тогтоох” гэж заажээ.

 

Тодруулбал, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус таван гишүүнийг хэн томилох талаар Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд тусгайлан заагаагүй ч, түүний үзэл баримтлалыг тодорхойлох боломжтой. Монгол Улсын Их Хурлын 2019 оны ээлжит бус чуулганы 9 дүгээр сарын 06-ны өдрийн нэгдсэн хуралдааны дэлгэрэнгүй тэмдэглэлээс үзэхэд “Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүдийн тавыг УИХ-ын холбогдох Байнгын хороо нэр дэвшүүлэн томилгооны сонсгол хийж, УИХ хуралдаанд оролцсон гишүүдийн гуравны хоёроос доошгүйн саналаар томилно” гэх төслийн заалтаар санал хураахад 59 гишүүн оролцож, 52 гишүүн татгалзсан байна.  Энэ нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүдийг Улсын Их Хурлаас томилох нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгад нийцэхгүй болохыг харуулж байна.

 

Гэтэл Засгийн газраас 2020.04.10-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар анхны хэлэлцүүлгийг нь хийсэн Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус 5 гишүүнийг Улсын Их Хурлаас томилохоор заасан байна.

 

Үндсэн хуулийн холбогдох зүйл, заалтын агуулгаас харахад Шүүхийн ерөнхий зөвлөл нь УИХ-ын харьяа байгууллага биш бөгөөд шүүх эрх мэдэлд хамаарах институц юм. Гэтэл одоо хэлэлцэж буй Шүүхийн хуулийн төсөлд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийг УИХ-ын харьяа байгууллагатай адилтгаж зохицуулсан байна.

 

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 70 дугаар зүйлийн 1-т “Үндсэн хуульд хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино” гэж заасан. Мөн Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 29.1.1-т зааснаар хуулийн төслийн агуулга Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд нийцсэн байх шаардлагатай.  Гэвч, энэ шаардлагыг Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хүрээнд боловсруулж, баталж буй хуулиуд, хуулийн төсөлд зөрчиж байна.

 

-Тэгэхээр Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэлэлцүүлэгт дэмжээгүй зохицуулалтыг шинээр боловсруулах хуулийн төсөлд буцааж оруулсан, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн зохицуулалтыг шинээр баталсан хуульд гажуудуулах зөрчил гарсаар байгаа асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ?

 

-Монгол Улсын төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, ардчилсан Үндсэн хуулийн эхийг баригч, хөдөлмөрийн баатар, ардын багш, гавьяат хуульч, доктор, профессор Б.Чимид багш “...Эрх зүйн шинэтгэлийг өргөн утгаар нь 5 бүлэг арга хэмжээнд хувааж баримжаалах нь зүйтэй. Нэгдүгээрт, хууль тогтоомжийг шинэчлэх. Энэ бол уул шинэтгэлийн гол цөм мөн. Тэр нь бас хуулийн дэд актууд (Засгийн газар, түүний байгууллагууд, нутгийн эрх барих газруудын эрх зүйн хэм хэмжээний)-ыг шинэ хуулиудад нийцүүлэн өөрчлөх их ажлыг дагалдуулдаг. Харин үүнийг өнөөдөр хэн анхаарч, чиглүүлж байна вэ?” гэж бүтээлдээ бидэнд асуулт тавьсан байдаг.

 

Б.Чимид багшийн асуусан “эрх зүйн шинэтгэлийн гол цөм болох хууль тогтоомжийг шинэчлэх их ажлыг хэн анхаарч, чиглүүлж байна вэ?” гэдэг асуултад одоогоор “хэн ч биш” гэж хариулахад хэтрүүлэг болохгүй болов уу. Тийнхүү анхаарч, чиглүүлэх үүргийг Улсын Их Хурал хүлээсэн боловч түүний ажлын үр дүн нь “Улсын Их Хурал анхаарч, чиглүүлэх үүргээ зохих ёсоор биелүүлэхгүй байна” гэж үзэхэд хүргэж байна.  

 

Хууль тогтоомжийн тухай хуульд зааснаар хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах ажлыг хууль санаачлагч хариуцан зохион байгуулах бөгөөд ашиг сонирхлын зөрчлөөс ангид байх, судалгаа, шинжилгээнд үндэслэсэн байх, хуулийн төслийн агуулгыг Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцүүлэх үүрэгтэй. Энэ үүргийг хэрэгжүүлж ажиллаж буй эсэхэд нь хуульчид, иргэд хяналт тавьж байх нь улам бүр чухал болсоор байна.

 

-Саяхан шинэ оны өмнө буюу 2020.12.31-ний өдөр Авлигатай тэмцэх газрын даргыг Ерөнхий сайдын санал болгох агуулгатай өөрчлөлтийг Авлигын эсрэг хуульд оруулахаар УИХ-ын чуулганаар хэлэлцсэн. Авлигатай тэмцэх газрын даргын асуудлыг ингэж зохицуулах нь зөв үү?

 

- Энэ хөндөж байгаа асуудал нь эрх мэдлийн хяналт, тэнцлийн зарчимтай холбоотой. Авлигатай тэмцэх газрын дарга, дэд даргыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санал болгосноор УИХ 6 жилийн хугацаагаар томилдог одоогийн зохицуулалтыг өөрчлөхдөө Ерөнхийлөгчийн оронд Ерөнхий сайд нь Авлигатай тэмцэх газрын даргыг санал болгохоор хуулийн төсөлд тусгасан байна лээ.

 

Хуулийн төслийн үзэл баримтлал, судалгаанаас нь харахад Авлигатай тэмцэх газрын дэд даргыг УИХ-аар оруулахгүйгээр АТГ-ын дарга өөрөө томилохоор хуулийн төсөлд тусгасан байсан. АТГ-ын даргыг хэн санал болгох тухай хөндөөгүй байсан. Энэ нь явцын дунд өөрчлөгдөж, Авлигатай тэмцэх газрын даргаас гадна дэд даргыг нь УИХ томилох эрх мэдлээ хэвээр нь үлдээхээр болжээ.

 

Энэ өөрчлөлтөөс харахад, Авлигатай тэмцэх газрыг улс төрийн нөлөөллөөс ангид байлгах санаа, зорилго УИХ-д алга гэж ойлгогдож байгаа. Үнэхээр авлигатай тэмцэх институтийг үр нөлөөтэй, бие даасан байдлаар ажиллуулъя гэвэл, олон улсын туршлага, зөвлөмжийг харгалзаж үзэх хэрэгтэй. Авлигатай тэмцэх байгууллагыг улс төрийн нөлөөллөөс ангид байлгахын тулд комисс, хорооны бүтэцтэй болгох болсон. Үүний нэг жишээ бол БНСУ-ын Авлигын эсрэг, иргэний эрхийн комисс юм.

 

Авлигатай тэмцэх байгууллагын удирдлагыг томилох, чөлөөлөх журамтай холбоотой олон улсын судалгаанаас харахад, авлигатай тэмцэх бие даасан байгууллагын удирдлагыг санал болгох, томилох үе шатанд институцийн оролцоог жигд байлгах нь гол арга зам гэж үзэж байна. Тодруулбал, санал болгох эрхийг хуваах, санал болгох процессыг тодорхой тусгах нь асуудлын шийдэл гэж үздэг.

 

Манай УИХ-аас батлахаар болсон Авлигын эсрэг хуулийн өөрчлөлтийг харахад, дээрх олон улсын жишгийг огт харгалзаагүй, зөвхөн Ерөнхий сайдын эрх хэмжээг нэмэгдүүлэхийг чухалчилжээ.

 

-Авлигатай тэмцэх газрын дарга, дэд даргыг томилох зохицуулалт нь авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаанд хэр нөлөөлөх бол?

 

-Авлигын гэмт хэргийг илрүүлэх, хянан шийдвэрлэх харилцааг Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар зохицуулдаг. Энэ хоёр хуульд Авлигатай тэмцэх газрын дарга, дэд даргын оролцоог заагаагүй, зөвхөн АТГ-ын мөрдөгчийн үйл ажиллагааг зохицуулсан. Авлигын хэргийг шалгах, хянан шийдвэрлэхэд мөрдөгчөөс гадна прокурор, шүүх болон өмгөөлөгч оролцдог, олон талт оролцогчтой.

 

Авлигын гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа бага, мөрдөгч, прокурор, шүүгчийн ажлын ачаалал их байгаа нь авлигын гэм хэргийн шийдвэрлэлтэд сөргөөр нөлөөлдөг. Үүнээс гадна, авлигын гэмт хэргийн талаарх Эрүүгийн хуулийн зохицуулалтыг Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцод нийцүүлэн боловсронгуй болгох шаардлага бий. Жишээ хэлэхэд, Эрүүгийн хуульд заасан авлигын гэмт хэрэгт хариуцлага хүлээлгэх нийтийн албан тушаалтны ангилалд зарим албан тушаалтнууд хамаарахгүй байх шалтгаанаар хэрэг хэрэгсэхгүй болох тохиолдол бий. Энэ нь Авлигын эсрэг конвенцийн 2 дугаар зүйлийн (а) хэсэгт зааснаар нийтийн албан тушаалтан гэдэгт нийтийн үйлчилгээ үзүүлдэг аливаа бусад хүнийг хамааруулна гэсэнтэй нийцэхгүй байна.

Н.Энхлэн